بررسی انتقادی اصلاح واژه «اترک» در سوره دخان توسط جیمز بلمی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده اصول الدین تهران، ایران (نویسنده مسئول)

2 استاد دانشکده الهیات دانشگاه تهران، ایران

10.22034/jqopv.2024.9105

چکیده

مستشرقان بسیاری در دوره‌های متفاوت به بررسی قرآن از جنبه‌های مختلف پرداخته‌اند. ازجمله مواردی که قدمت زیادی هم ندارد و در دورۀ معاصر به بیان و بررسی آن پرداخته شده است، تغییر و جایگزینی برخی واژه‌های قرآن به دلیل وقوع خطا و اشتباه، البته از منظر آنان،ـ در مصحف عثمانی است. جِیمز اندرو بِلَمی طلایه‌دار این نظریه است که تعدادی از واژگان قرآن (به‌زعم خود ۳۰ واژه)، غلط نامیده و سپس بررسی و نقد کرده است و پس از آن، به فرض خود اصلاح کرده است. یکی از آن موارد، واژۀ «اترک» در آیۀ ۲۴ سوره دخان است که براساس ادعای بلمی، به دلیل اشتباه کاتب، دچار تغییر و تصحیف شده‌ است و صحیح آن (به‌زعم وی)، واژۀ «انزل» بوده است که باید تصحیح و در قرآن جایگزین شود! مبنای نظریۀ بلمی بر این است که کتابت قرآن بر تواتر شفاهی متن قرآن تقدم دارد و کتابت حاکم است و برای این ادعا، هیچ سند و سابقۀ تاریخی ارائه نمی‌کند. در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی، به نقد دیدگاه بلمی پرداخته شده است و در انتها صحیح‌بودن واژۀ قرآنی «اترک» و اشتباه بلمی در تصور وقوع خطا در متن قرآن و مبنای حاکمیت کتابت بر قرائت شفاهی آن، رد و خلاف آن اثبات می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Critical Analysis of the Correction of the Term “Utruk” in Surah Ad-Dukhan by James Bellamy

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Nasser Moaddeli 1
  • Majid Ma’aref 2
1
2 Professor at the Faculty of Theology, University of Tehran, Iran
چکیده [English]

Various Orientalists have examined the Quran from different perspectives over different periods. One of the relatively recent topics addressed and scrutinized in contemporary times is the alteration and replacement of certain Quranic words due to perceived errors and mistakes—according to them—in the Uthmanic codex. James Andrew Bellamy has proposed the theory that a number of Quranic words (he claims 30 words) have been incorrectly transcribed. He then examined and criticized them, assuming and subsequently correcting these supposed errors. One such case is the word “Utruk” in verse 24 of Surah Ad-Dukhan. Bellamy claims that due to a scribe’s mistake, this word has been altered and corrupted, suggesting that the correct word (according to him) should be “Anzil”, which he proposes should replace the current term in the Quran. Bellamy’s theory is based on the idea that the Quran’s transcription takes precedence over its oral recitation based on historical precedence. However, he does not provide any historical evidence or documentation to support his claim. This research critically examines Bellamy’s viewpoint using a descriptive-analytical method. Ultimately, it refutes and contradicts the correctness of the Quranic term “Utruk” and Bellamy’s misconception about the occurrence of an error in the Quranic text, as well as the basis of the dominance of transcription over its oral recitation

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quranic Distortion
  • Quranic Term Correction
  • Textual Criticism
  • Utruk
  • Anzil
  • Rahwa
  • Orientalists
  • James Bellamy
  1. ترجمه قرآن، انصاریان، حسین، قم‏: اسوه‏، 1383 ه.ش‏.
  2. ترجمه قرآن، آیتى، عبدالمحمد، تهران:‏ سروش‏، چاپ چهارم، 1374 ه.ش.
  3. ترجمه قرآن، رضایى اصفهانى، محمدعلى‏، قم‏: موسسه تحقیقاتى فرهنگى دارالذکر، 1383 ه.ش‏.
  4. ترجمه قرآن، فولادوند، محمدمهدى‏، تهران‏: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى، چاپ سوم، 1418 ه.ق‏.
  5. ترجمه قرآن، مشکینى اردبیلى، على‏، قم‏: الهادى، ‏چاپ دوم، 1381 ه.ش‏.
  6. ترجمه قرآن، مکارم شیرازى، ناصر، قم‏: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى‏، چاپ دوم، 1373 ه.ش‏.
  7. ترجمه قرآن، الهى‌قمشه‏اى، مهدى، قم: فاطمه الزهراء،‏ چاپ دوم، 1380 ه.ش‏.
  8. ابن‌‏ابى‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، ریاض: مکتبه نزار مصطفى الباز، چاپ سوم، 1419 ه.ق.
  9. ابن‌درید، محمد بن حسن‏، جمهرة اللغه، بیروت: دار العلم للملایین‏‏، بی‌تا.
  10. ابن‌سلیمان، مقاتل، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1423 ه.ق.
  11. ابن‌منظور، محمد بن مکرم‏، لسان العرب‏، بیروت: دار صادر، چاپ سوم‏، بی‌تا.
  12. ابن‏انبارى، عبدالرحمن بن محمد، البیان فى غریب اعراب القرآن‏، قم‏: دار الهجرة، 1362 ه.ش‏.
  13. ابن‏جزى، محمد بن احمد، التسهیل لعلوم التنزیل، بیروت: شرکه دار الأرقم بن أبی الأرقم، 1416 ه.ق.
  14. ابن‌جوزى، عبدالرحمن بن على، تذکرة الأریب فی تفسیر الغریب (غریب القرآن الکریم)، بیروت: دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، 1425 ه.ق.
  15. _______________، زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت: دار الکتاب العربی، 1422 ه.ق.
  16. ابن‏عبدالسلام، عبدالعزیز بن عبدالسلام، تفسیر العز بن عبدالسلام، بیروت: دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، 1429 ه.ق.
  17. ابن‏قتیبه، عبدالله بن مسلم، تفسیر غریب القرآن، بیروت: دار و مکتبه الهلال، 1411 ه.ق.
  18. ابن‏کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، 1419 ه.ق.
  19. ابن‌ملقن، عمر بن على، تفسیر غریب القرآن، بیروت: عالم الکتب، 1408 ه.ق.
  20. ابن‏هائم، احمد بن محمد، التبیان فى تفسیر غریب القرآن، بیروت: دار الغرب الإسلامی، 1423 ه.ق.
  21. ابوحیان، محمد بن یوسف، البحر المحیط فى التفسیر، بیروت: دار الفکر، 1420 ه.ق.
  22. ابوعبیده، معمر بن مثنى، مجاز القرآن، قاهره: مکتبه الخانجی، 1381 ه.ق.
  23. اسکندرلو، محمدجواد؛ امیری، محمدمقداد، بررسی مقاله «الرقیم والرقود»، دوفصلنامه علمی قرآن‌پژوهی خاورشناسان، سال ششم، شماره 10، بهار و تابستان ۱۳۹0 ه.ش.
  24. امیری‌دوماری، نفیسه، «تحلیل انتقادی دیدگاه جیمز بلمی در ارتباط با قرائت واژه "أمّه"»، دوفصلنامه علمی قرآن‌پژوهی خاورشناسان، سال هفدهم، شماره 33، پاییز و زمستان 1401 ه.ش.
  25. _____________، نکونام، جعفر، «تحلیل انتقادی اصلاح واژه «اب» در قرآن توسط جیمز بلمی»، قرآن شناخت، سال دوازدهم، شماره اول، پیاپی ۲۲، بهار و تابستان ۱۳۹۸ ه.ش.
  26. _____________، قمرزاده، محسن، «نقد مبناشناختی جیمز بلمی؛ با تکیه‌بر آرا آیت‌الله فاضل لنکرانی»، دوفصلنامه علمی قرآن‌پژوهی خاورشناسان، سال چهاردهم، شماره ۲۷، پاییز و زمستان ۱۳۹۸ ه.ش.
  27. آلوسى، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت: دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، 1415 ه.ق.
  28. بحرانى، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: موسسه البعثه، قسم الدراسات الإسلامیه، 1415 ه.ق.
  29. بغوى، حسین بن مسعود، تفسیر البغوى المسمى معالم التنزیل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1420 ه.ق.
  30. بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الاشراف، تحقیق: سهیل زکار و ریاض الزرکی، بیروت: دارالفکر، ۱۴۱۷ ه.ق.
  31. بیضاوى، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التاویل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1418 ه.ق.
  32. ثعالبى، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر الثعالبى المسمى بالجواهر الحسان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1418 ه.ق.
  33. ثعلبى، احمد بن محمد، الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1422 ه.ق.
  34. جرجانى، حسین بن حسن، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان، تهران: دانشگاه تهران، 1378 ه.ق.
  35. جزینی، غلامعلی؛ رضایی‌هفتادر، حسن، «تحلیل انتقادی دیدگاه جیمز بلمی درباره آیه 88 سوره زخرف»، دوفصلنامه علمی مطالعات قرائت قرآن، سال دهم، شماره 19، پاییز و زمستان 1401. ه.ش.
  36. جلالی‌کندری، سهیلا؛ کیان‌مهر، مهدیه، «بررسی یکسان‌پنداری «شعیب» در قرآن و «اشعیاء» در کتاب مقدس»، الهیات تطبیقی، دوره 10، شماره 22، آذر 1398 ه.ش.
  37. جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغه و صحاح العربیه)، مصحح: عطار، احمد عبد الغفور، بیروت: دارالعلم للملایین‏، بی‌تا.
  38. حاجی‌اسماعیلی، محمدرضا، نجات‌بخش‌آزادانی، علیرضا، «نقد مقاله پاره‌ای از پیشنهادات اصلاحی مصحف اثر جیمز بلامی»، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، دوره بیست و هشتم، شماره 71، شهریور 1401 ه.ش.
  39. حجتى، مهدى‏، گلى از بوستان خدا (ترجمه قرآن)، قم‏: بخشایش‏، چاپ ششم، 1384 ه.ش‏.
  40. خرم‏دل، مصطفى‏، تفسیر نور، تهران‏: احسان‏، چاپ چهارم، 1384 ه.ش‏.
  41. راغب‌اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن‏، محقق: داوودى، صفوان عدنان‏، بیروت‏: دار الشامیه، 1412 ه.ق‏.
  42. رضایی‌هفتادر، حسن، «زیست‌شناخت برخی خاورشناسان و آثار آنان»، دو فصلنامه قرآن پژوهی خاورشناسان، سال پنجم، شماره 10، پاییز و زمستان 1389 ه.ش.
  43. زبیدى حسینی، سید محمد مرتضى، تاج العروس من جواهر القاموس‏، مصحح: شیرى، على‏، بیروت‏: دار الفکر، بی‌تا.
  44. زمخشرى، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، بیروت: دار الکتاب العربی، چاپ سوم، 1407 ه.ق.
  45. سمرقندى، ابولیث نصر بن محمد، تفسیر السمرقندى المسمى بحر العلوم، محقق: عمروى، عمر، دار الفکر: بیروت، 1416 ه.ق.
  46. سمین، احمد بن یوسف، الدر المصون فى علوم الکتاب المکنون، بیروت: دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، 1414 ه.ق.
  47. سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر، الدر المنثور فى التفسیر بالماثور، قم: کتابخانه عمومى حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفى، 1404 ه.ق.
  48. شاهمرادی، رباب؛ نبوی، سیدمجید، «نقد و بررسی کلمات پیشنهادی جیمز بلمی در آیات ۵۲ حج و ۳۲ عبس»، «International Journal of Multicultural and Multireligious Understanding» به نقل از خبرگزاری قرآنی ایکنا، کد خبر: ۳۸۳۴۶۸۲، ۲۴ مرداد ۱۳۹۸ ه.ش.
  49. شعرانى، ابوالحسن‏، قرآن مجید با ترجمه فارسى و خواص سور و آیات، تهران‏: کتابفروشى اسلامیه‏، چاپ دوم،1374 ه.ش‏.
  50. شیبانى، محمد بن حسن، نهج البیان عن کشف معانى القرآن، قم: نشر الهادى، 1413 ه.ق.
  51. طباطبایى، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏: بیروت‏، چاپ دوم‏،1402 ه.ق.
  52. طبرانى، سلیمان بن احمد، التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم، اربد: دار الکتاب الثقافی، 2008 م.
  53. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان لعلوم القرآن، تهران: ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372 ه.ش.
  54. طبرى، محمد بن جریر، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، بیروت: دار المعرفه، 1412 ه.ق.
  55. طریحى، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین‏، مصحح: حسینى اشکورى، احمد، تهران‏: مرتضوی، چاپ سوم‏، 1375ه.ش.
  56. طوسى، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
  57. عسکرى، حسن بن عبدالله‏، الفروق فی اللغه، بیروت: دار الافاق الجدیده، بی‌تا.
  58. فراء، یحیى بن زیاد، معانى القرآن، قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب، چاپ دوم، 1980 م.
  59. فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم‏: هجرت‏، چاپ دوم‏‏، بی‌تا.
  60. فرزانه، سیدبابک، «حصب جهنم: بررسی معناشناختی واژه «حصب» در قرآن»، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث (صحیفه مبین سابق)، سال هفدهم شماره اول، پیاپی 49، بهار و تابستان 1390.
  61. فقهی‌زاده، عبدالهادی؛ امامی‌دانالو، حسام، «مسجّل؛ پیشنهادی ناصحیح و غیرعالمانه»، دوفصلنامه علمی-پژوهشی پژوهش‌نامه تفسیر و زبان قرآن، سال دوم، شماره دوم، بهار و تابستان ۱۳۹۳ ه.ش.
  62. فیومى، احمد بن محمد، المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى‏، قم‏: موسسه دار الهجره، چاپ دوم‏، بی‌تا.
  63. قرشى‌بنابى، على‏اکبر، قاموس قرآن‏، تهران‏: دار الکتب الإسلامیه، چاپ ششم، 1371 ه.ش‏.
  64. قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو، 1364 ه.ش.
  65. قمى‌مشهدى، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1368 ه.ش.
  66. کریمی‌نیا، مرتضی، زبان قرآن، تفسیر قرآن: مجموعه مقالات قرآن‌پژوهی غربیان، تهران: هرمس، چاپ دوم، ۱۳۹۲ ه.ش.
  67. مصباح‏زاده، عباس،‏ ترجمه قرآن، تهران‏: بدرقه جاویدان‏، 1380 ه.ش‏.
  68. معزى، محمدکاظم‏، ترجمه قرآن، قم‏: اسوه‏، 1372 ه.ش‏.
  69. موسوى گرمارودى، على‏، ترجمه قرآن، تهران‏: قدیانى‏، چاپ دوم، 1384 ه.ش‏.
  70. موسى، حسین یوسف‏، الافصاح فى فقه اللغه، قم‏: مکتب الاعلام الاسلامی‏، چاپ چهارم‏‏، بی‌تا.
  71. میرزایی، احمد؛ معارف، مجید؛ حمیدیه، بهزاد، «نقد و بررسی سندی و دلالی روایت امیرالمؤمنین مبنی‌بر وجود اغلاط متنی در قرآن کریم»، پژوهش‌های قرآن و حدیث، سال پنجاه‌وسوم، شماره 2، پاییز و زمستان 1399 ه.ش.
  72. نظام‌الاعرج، حسن بن محمد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت: دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، 1416 ه.ق.
  73. یزیدى، عبدالله بن یحیى، غریب القرآن و تفسیره، بیروت: عالم الکتب، 1405 ه.ق.
  74. Andrew Rippin, The Qur’an and its interpretative tradition, Aldershot: Ashgate, 2001.
  75. James A.Bellami, “Al-Raqim or al-Ruqud? A note on surah 18:9,” Journal of the American Oriental society,Ann Arbor, USA, 111(1991).;
  76. _____________, “Fa-Ummuhu Hawiyah: anote on surah 101:9;” Journal of the American Oriental society, Ann Arbor, USA, 112(1992);
  77. _____________, “more proposed emendations to the text of the Koran,”Journal of the American Oriental Society 116ii (1996).
  78. _____________, “Some proposed emendations to the text of the koran,” Journal of the American Oriental society, Ann Arbor, USA, 113iv (1993).
  79. _____________, Textual Criticism of the Quran, Encyciopaedia of the Quran, Brill, Leiden Boston, V5,2006.
  80. _____________, “The Mysterious letter of The Koran: old Basmalah;”, Journal of the American Oriental Society,Vol. 93, No. 3 (Jul. - Sep., 1973).

 

دوره 18، شماره 35 - شماره پیاپی 35
دوفصلنامه علمی قرآن‌پژوهی خاورشناسان (به شماره ثبت 5086/ 124 در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی)
اسفند 1402
صفحه 203-232
  • تاریخ دریافت: 20 اسفند 1401
  • تاریخ بازنگری: 13 مرداد 1402
  • تاریخ پذیرش: 25 آبان 1402