بازکاوی تطبیقی معانی حروف مقطعه در اندیشه مستشرقان و مفسران فریقین با تأکید بر دیدگاه‌ "مقام معظم رهبری"

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار و عضو هیئت علمی دانشکده الهیات، دانشگاه ایلام، ایران

2 دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه ایلام، ایران

3 استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران (نویسنده مسئول)

10.22034/jqopv.2024.9097

چکیده

ماهیت مجهول حروف مقطعه قرآن دست بشر را از رسیدن به معانی حقیقی این حروف کوتاه کرده است؛ ازاین‌رو فرضیه و دیدگاه‌های متعددی درباۀ معانی آنها مطرح شده است. در این میان مستشرقان با ارائه فرضیاتی که برگرفته از مبانی و پیش‌فرض‌های آنان در شناخت قرآن است که قرآن را از منشأ غیروحیانی می‌دانند، دیدگاه ایشان به نسبت دیدگاه و فرضیه‌های مفسران فریقین بررسی می‌شود و با تطبیق دیدگاه مستشرقان و مفسران فریقین تا حدودی با معانی این حروف آشنا می‌شویم. روش تحقیق به‌صورت توصیفی ـ تحلیلی  با رویکرد تطبیقی است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که دیدگاه مستشرقان درباۀ علامت اختصاری بودن این حروف برای صاحبان مصاحف، نظریه اقتباس از آیین یهود و علامت اختصاری برای بسمله با دیدگاه مفسران فریقین ناهمخوانی دارد. این امر نشان می‌دهد که ادله مستشرقان درباۀ معانی این حروف غیرمستند است. از موارد تشابه دیدگاه مستشرقان درباۀ معانی این حروف با مفسران فریقین نیز می‌توان به ارتباط معنوی این حروف با محتوای آیات، بیان رمزآلود این حروف، و ارتباط این حروف با واژه کتاب که از اندیشه‌های مشترک درباۀ معانی حروف مقطعه میان مفسران فریقین و مستشرقان است. مستشرقان به پنج دیدگاه کلی و مفسران نیز به یازده دیدگاه در این باب اشاره کرده‌اند که نمی‌توان معنای جامعی از این دیدگاه‌ها کسب کرد. در اندیشه رهبر معظم انقلاب (مدظله‌العالی) نیز ارتباط رمزگونه‌ای بین این حروف و قرآن کریم وجود دارد؛ زیرا در غالب آیات بعد از این حروف، سخن از قرآن به میان آمده است. دیدگاه اصلی معظم‌له درباۀ این حروف نشان‌دهنده این است که این حروف معجره هنری قرآن هستند و دلالت بر عظمت مصدر و منشأ قرآن کریم دارند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Review of the Meanings of Disjointed Letters in the Perspectives of Orientalists and Exegetes of Two Major Schools (Shia and Sunni), Emphasizing the Views of His Eminence, The Supreme Leader

نویسندگان [English]

  • seyed mohamad reza hoseininia 1
  • Morteza Khalilizadeh 2
  • Ali Asghar SHOAEY 3
1 Associate Professor and Faculty Member at the Faculty of Theology, University of Ilam, Iran
2 .PhD Candidate of Quran and Hadith Sciences, Faculty of Theology, University of Ilam, Ira
3 Assistant Professor and Faculty Member at the University of Quranic Sciences and Teachings, Qom, Iran (Corresponding Author):
چکیده [English]

The unknown nature of the disjointed letters in the Quran has hindered human understanding of their true meanings. Consequently, various hypotheses and viewpoints have been raised regarding their meanings. Among these, Orientalists present hypotheses derived from their foundations and presuppositions in understanding the Quran, considering it as having a non-divine origin. Their viewpoints are compared with the perspectives and hypotheses of the exegetes of the two schools (Sunni and Shia), focusing on the meanings of these letters. The research method employed is descriptive-analytical with a comparative approach. The research findings indicate that the Orientalists’ viewpoint regarding the assumed abbreviatory nature of these letters for the owners of the Qurans contradicts the views of the exegetes of the two schools. This indicates the unreliable evidence of Orientalists concerning the meanings of these letters. Similarities between the viewpoints of Orientalists and the exegetes of the two schools include the spiritual connection of these letters to the content of the verses, their cryptic expression, and their relation to the term “book,” representing common thoughts on the meanings of disjointed letters among both Orientalists and exegetes. Orientalists have proposed five general viewpoints, while exegetes have offered eleven viewpoints on this subject, making it difficult to derive a comprehensive meaning from these perspectives. In the ideology of His Eminence, a symbolic connection exists between these letters and the Holy Quran, as in most instances where these letters appear, the Quran is also mentioned. His Eminence’s main perspective on these letters indicates that they are an artistic miracle (the Quran) of God and signify the greatness of the source and origin of the Holy Quran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Disjointed letters in the Quran
  • Meanings of Verses
  • Exegetes of Two Schools of Thought (Shia and Sunni)
  • His Eminence
  • The Supreme Leader (Imam Khamenei)
  • Orientalists

مراجع

  1. قرآن کریم، ترجمه: محمدعلی رضایی اصفهانی و جمعی از اساتید جامعة المصطفی، انتشارات المصطفی، قم: چاپ دوم، 1388.
  2. آلوسی، سیدمحمود، روح المعانی، بی‌نا، بیروت: ۱۴۰۵ق.
  3. ابن‌سینا، «الرسالة النیروزیة»، تسع رسائل فی الحکمة و الطبیعیات، بی‌نا، بمبئی: ۱۳۱۸ق.
  4. ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، تأویل مشکل القرآن، تحقیق: ابراهیم شمس‌الدین، دار الکتب العلمیه، بیروت: بی‌تا.
  5. ابن‌کثیر، عمدة التفسیر، به کوشش احمد محمد شاکر، مکتبة التراث الاسلامی، قاهره: بی‌تا.
  6. ابوالفتوح رازى، حسین‌بن علی، روض الجِنان و روح‌الجَنان فى تفسیر القرآن، چاپ محمدجعفر یاحقى و محمدمهدى ناصح، مشهد: 1408.
  7. ابوزید، نصر حامد، معناى متن، ترجمه: مرتضى کریمی‌نیا، طرح نو، تهران: 1380ش.
  8. اخوان مقدم، زهره، حسینی فهرجی، فاطمه. مطالعه تطبیقی آراء تفسیری مغنیه و سیدقطب در موضوع وجوه اعجاز قرآن کریم. مطالعات تفسیر تطبیقی, 8(1)، 72-95، 1402.
  9. بازرگان، عبدالعلی، حروف مقطعه قرآن، دف‍ت‍ر ن‍ش‍ر ف‍ره‍ن‍گ‌ اس‍لام‍ی‌، ت‍ه‍ران‌: ۱۳۷۹.
  10. ‏‫بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، البعثة، قم: ۱۴۱۵ ق.
  11. بلاشر، رژی، در آستانه قرآن، ترجمه محمود رامیار، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران: 1365ش.
  12. جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، اسراء، قم: ۱۳۸۵.
  13. حسینی شریفی، ابوالقاسم، آیات الولایة، چاپ سنگی، بی‌جا: بی‌تا.
  14. حسینی‌اصل خسروشاهی، سید رسول، اسرار حروف مقطعه در آیات الهی، عاصم، تبریز: ۱۳۹۶.
  15. خاتون‌آبادی، محمدرضا، خزائن الانوار و معادن الاخبار، به کوشش مریم ایمانی خوشخو، تهران: ۱۳۸۶ش.
  16. خامنه‌ای، سیدعلی، تفسیر سوره حمد، انقلاب اسلامی، تهران: 1401.
  17. خلیفه، رشاد، اعجاز قرآن: تحلیل آماری حروف مقطعه، ترجمه: محمدتقی آیت‌اللهی، دانشگاه شیراز، شیراز: ۱۳۶۵.
  18. خ‍ودن‍م‍ا، م‍ح‍م‍درض‍ا، دی‍دگ‍اه‍ی‌ ن‍و درباۀ‌ ح‍روف‌ م‍ق‍طع‍ه‌ ق‍رآن‌ ک‍ری‍م‌، آف‍ری‍ن‌، ه‍م‍دان‌: ۱۳۷۹.
  19. رحمانی‌فرد، حسین، بررسی دیدگاه‌ها درباۀ حروف مقطعه و روایات آن، بوستان کتاب‏‫، قم: ۱۳۹۴.
  20. رنجبر، علی‌رضا، کشف جدید از اعجاز حروف مقطعه قرآن، عطر یاس‏‫، قم: ‏‫۱۳۹۲.
  21. زرکشی، محمد، البرهان فی علوم القرآن، به کوشش یوسف عبدالرحمان مرعشلی و دیگران، بیروت: ۱۴۱۰ق.
  22. زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض الکتاب، دار الکتاب العربی، بیروت: 1407 ق.
  23. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، الاتقان، به کوشش: محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره: ۱۳۸۷ق.
  24. ــــــ، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، کتابخانه مرعشی نجفی، قم: 1404ق.
  25. شراره، عبدالجبار، پژوهشی در حروف مقطعه قرآن کریم، ترجمه: علی‌حسین احتشامی، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان: ۱۳۹۵.
  26. شلتوت، شیخ محمود، تفسیر القرآن الکریم، بی‌نا، تهران: 1379ش.
  27. صدرالدین شیرازی، محمد، تفسیر القرآن الکریم، به کوشش محمد خواجوی، بیدار، قم: 1366.
  28. صدرالدین قونوی، محمد، مرآة العارفین، به کوشش محمد خواجوی، تهران: ۱۳۸۷ش.
  29. الطاهر، علی نصوح، حروف آغازین در قرآن کریم، ترجمه نصرالله امامی، جهاد دانشگاهی خوزستان، اهواز: 1372.
  30. طباطبایى، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه، قم: 1417.
  31. ــــــ، قرآن در اسلام، بی‌نا، تهران: 1361ش.
  32. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: محمدجواد بلاغی، ناصر خسرو، تهران: 1372ش.
  33. طبرى، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، دار المعرفه، بیروت: 1412.
  34. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: احمد قصیر عاملی، دار احیاء التراث العربی، بیروت: بی‌تا.
  35. عدل، سعد عبدالمطلب، هیروگلیف در قرآن کریم: (تفسیری نوین از حروف مقطعه)، ترجمه: حامد صدقی، حبیب‌الله عباسی، ‏‫‏‏ سخن، تهران: ‏‫‏‏۱۳۸۸.
  36. عیاشی، محمد بن مسعود، کتاب التفسیر، تحقیق: سیدهاشم رسولی محلاتی، چاپخانه علمیه، تهران: 1380ق.
  37. فتحی، عزیز، تفسیر جامع حروف مقطعه قرآن و ده‌ها معجزه در آن، احسان، تهران: ۱۳۹۵.
  38. فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، دار احیاء التراث العربی، بیروت: 1420ق.
  39. قشیری، عبدالکریم، لطائف الاشارات، قاهره: ۱۹۸۱م.
  40. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، تحقیق سید طیب جزائری، دارالکتاب، قم: 1404.
  41. کاشانی، ملا فتح‌الله، منهج الصادقین فی الزام المخالفین، به کوشش حسن حسن‌زاده آملی، قم: ۱۳۸۸ش.
  42. کامرانیان، عباسعلی، نظر مفسران درباۀ حروف مقطعه، نشر نور قرآن و اهل‌بیتb، تهران: ‏‫۱۳۹۸.
  43. مقاتل بن سلیمان، التفسیر، به کوشش عبدالله شحاته، قاهره: ۱۴۲۲ق.
  44. باباییان، طیبه و اقبالی، مسعود. بررسی هماهنگی موسیقی کناری سور حوامیم از رهگذر سبک‌شناسی آوایی. دو فصلنامه مطالعات سبک شناختی قرآن کریم، سال چهارم (شماره دوم)، پاییز و زمستان 1399.
  45. منصور، عبدالقادر محمد، الحروف النورانیة فی فواتح ‌السور ‌القرآنیه، حلب‏‫: دارالعرفان، دارالالباب، دمشق‏‫: ۱۴۱۷ ق.
  46. موسوی بلده، سید محسن، حلیة القرآن: سطح ۲ آموزش تجوید قرآن به روایت حفص از عاصم، احیاء کتاب، تهران: 1381.
  47. میرداماد، محمدباقر، جذوات و مواقیت، به کوشش علی اوجبی، تهران: ۱۳۸۰ش.
  48. نوروزی، مجتبی، پژوهشى در نظریه «اعجاز عددى و ریاضى قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، ویژه‌نامه قرآن و خانواده، شماره 48، 1385.
  49. واحدی نیشابوری، ابوالحسن علی بن احمد، أسباب نزول القرآن، دارالکتب العلمیة، بیروت: 1411ق.
  50. یزدانی، عباس، اعجاز عددی و نظم ریاضی قرآن، مجاه کیهان اندیشه، شماره 67،
  51. El2 "Al-Kuran 4: structure.d: the mysterious letters" by A.T. Welch.
  52. Hartwig Hirschfeld, New research into the composition and exegesis of the Quran, London, 1902.
  53. Regis Blachere, Introduction au Coran, Paris, 1977.

Theodor Noldeke, Geschichte des Qorans, Leipzig, 1909

قرآن پژوهی خاورشناسان
دوره 18، شماره 35 - شماره پیاپی 35
دوفصلنامه علمی قرآن‌پژوهی خاورشناسان (به شماره ثبت 5086/ 124 در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی)
اسفند 1402
صفحه 127-154

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 12 اسفند 1401
  • تاریخ بازنگری: 09 مرداد 1402
  • تاریخ پذیرش: 04 آذر 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار