خاستگاه و شکل‌گیری فقه‌القرآن از منظر مستشرقان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد یار گروه قرآن ومستشرقان مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث،جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران(نویسنده مسئول)

2 دانش پژوه کارشناسی ارشد رشته الهیات دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

فقه‌القرآن یا به عبارت دیگر فقه اسلامی به‌مثابه منظومه‌ای کامل از حقوق و قوانین اسلامی، از دیرباز در آثار مستشرقان منعکس شده است. به بیان دیگر خاستگاه و سرچشمه فقه‌القرآن ازجمله مسائل بحث‌برانگیز در این حوزه مطالعاتی است. مستشرقان با اغراض و اهداف مختلف به مطالعات اسلام‌شناسی و فقه‌پژوهی روی آورده‌، در آثار خود، این مسئله را مورد نقد و بررسی قرار داده‌‌اند، و به این سؤال اساسی پرداخته‌اند که آیا احکام فقهی از مصدر اولیه قرآن منبعث و صادر شده‌اند و یا آنکه فقه اسلامی متأثر از سایر ادیان الهی همچون یهود و مسیحیت و حتی قوانین برخی کشورها بوده است؟ ازاین‌رو پژوهه حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و با گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای و تجزیه و تحلیل محتوایی به «سیر خاستگاه و شکل‌گیری فقه‌القرآن از منظر مستشرقان» پرداخته و برآمد پژوهه بیانگر آن است که مستشرقان در آثار فقه‌پژوهی خود، با استناد به برخی از شباهت‌های ظاهری احکام اسلامی با قوانین ادیان الهی پیشین، این پیش‌فرض را توسعه داده و بر این مهمّ اهتمام داشته‌اند که برخلاف نظر اندیشمندان مسلمان، فقه اسلامی برگرفته از قرآن و مصدر وحی نیست؛ بلکه این دسته از قوانین از آیین یهودیت و مسیحیت وارد دین اسلام شده است و در این راستا به برخی از موارد تشابه قوانین اسلامی با قوانین ادیان پیشین اشاره کرده‌اند. البته برخی از مستشرقان نیز همسو با اندیشمندان مسلمان بر این باورند که چون مصدر احکام در ادیان مختلف آسمانی از جانب خداوند متعال است، از این‌رو مشاهده برخی وجوه تشابه عجیب نیست و ازآنجایی‌که احکام در ادیان آسمانی از مصدری واحد و برای اهداف مشترک صادر شده‌اند، دارای وجوه تشابه هستند، و دلایل متعددی همچون وجود برخی از احکام و قوانین فقهی همچون نظام حسبه، عقاب، تعزیر، زکات و ... که تنها در اسلام و فقه‌القرآن وجود دارد، خود دلیلی واضح بر عدم اقتباس و شکل‌گیری فقه اسلامی از سایر مصادر است که نگارنده در پژوهه حاضر، با پرداختن به آرا برخی از مستشرقان پیرامون خاستگاه فقه‌‌القرآن، به نقد و بررسی آن می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Origin and Formation of Quranic Jurisprudence from the Perspective of Orientalists

نویسندگان [English]

  • Bagher Riahi Mehr 1
  • Hossein Sepehri Fard 2
1 Assistant Professor of the Quran and Orientalist Department of the Higher Education Complex of the Quran and Hadith, Al-Mustafa International University, Qom, Iran;(Corresponding Author)
2 Master Student of Theology, University of Qom, Qom, Irany
چکیده [English]

Quranic jurisprudence or in other words Islamic jurisprudence as a complete system of Islamic rules and laws has been reflected in the works of Orientalists for a long time. In other words, the origin and source of Quranic jurisprudence are one of controversial issues in this field of study. Orientalists have turned to the studies of Islamic studies and jurisprudence with different aims and objectives. In their works, they have criticized and examined this issue, and they have addressed the basic question of whether the jurisprudence rulings were issued from the primary source of the Quran or whether jurisprudence has Islam been influenced by other divine religions such as Judaism and Christianity and even the laws of some countries? From this, the present study deals with the “origin and formation of Quranic jurisprudence from the point of view of the Orientalists” by descriptive-analytical method and by collecting information in the library method and content analysis. Referring to some apparent similarities of Islamic laws with the laws of previous divine religions, they developed this premise and paid attention to the fact that, contrary to the opinion of Muslim thinkers, Islamic jurisprudence is not derived from the Quran and the source of revelation, but this group of laws has entered the religion of Islam from Judaism and Christianity, and in this regard, some cases of similarity of Islamic laws with the laws of previous religions have been pointed out. Of course, some orientalists, along with Muslim thinkers, believe that since the rulings in different religions are from the heavenly God, therefore it is not strange to observe some aspects of similarity, and since the rulings in the heavenly religions were issued from a single source and for common purposes, they have aspects of similarity, and several reasons such as the existence of some jurisprudence and rules such as the system of hasbah, iqab, ta’zir, zakat, etc., which exist only in Islam and jurisprudence of the Quran, are a clear proof of the non-adaptation and formation of Islamic jurisprudence from other sources that the author criticizes in the present study by addressing the opinions of some orientalists about the origin of the jurisprudence of the Quran

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quranic jurisprudence
  • Origin of Jurisprudence
  • Orientalists
  • Jewish Laws
  • Christian Laws
  • Worshing Teachings of Islam

مراجع

  1. قرآن کریم، ترجمه مکارم شیرازی، ناصر، قم: دارالقرآن الکریم، چاپ دوم، 1373ش.
  2. ابن‌سید الناسی،‌ عیون الاثر، بیروت: موسسه عزالدین، 1986 م.
  3. ابن‌فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404.
  4. ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، تحقیق علی شیری، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1988.
  5. ابوزهره، محمد، اصول الفقه، دارالفکر العربی، قاهره: بی‌تا.
  6. اسکندرلو، محمدجواد، ترجمه و نقد مدخل تاریخ‌گذاری و قرآن، نشریه پژوهشنامه حقوق اسلامی، ش 15، 1383.
  7. اسود، عبدالزارح، موسوعة الادیان و المذاهب، بیروت: دارالعربیه، 1422.
  8. آریان‌پور، منوچهر، فرهنگ همراه انگلیسی فارسی، چاپ چهل و دو، تهران: جهان رایانه، بی‌تا.
  9. بخاری، محمدبن اسماعیل، الصحیح، بیروت: دارالفکر، 1425.
  10. بدوی، عبدالرحمان، الدفاع عن محمد ضد المنتقدین من قدره، ترجمه کمال جادالله، الدار العالمیه، بی‌جا: بی‌تا.
  11. بنی‌عامر، محمدامین حسن، المستشرقون و القرآن الکریم، اردن: دارالامل النشر والتوزیع، 2004 م.
  12. پارسا، فروغ، حدیث در نگاه خاورشناسان، تهران: نشر دانشگاه الزهرا، 1388.
  13. پاکتچی، احمد، اصحاب حدیث، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران: 1381.
  14. جناتی، محمد ابراهیم، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، تهران: کیهان، ۱۳۷۴ ش.
  15. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة، بیروت: دار العلم للملایین، 1410ق.
  16. حلبی، السیرة الحلبیه، بیروت: دارالمعرفة، 1400.
  17. حمامی‌لاله‌زار، یونس، نماز یهودیان، ترجمه کتاب «سید وریشاریم، تهران: انجمن کلمبیا، 1382.
  18. دایرةالمعارف الاسلامیه، ترجمه احمد السنتناوی، بیروت: ‌دارالمعرفه، بی‌تا.
  19. درویش، هدی، الصلاة فی الشرائع القدیمیة و الرسالات السماویة، معهد الدراسات الاسیوییه، جامعه الزقازیق، 1427.
  20. دلرحیم، رحمان، فلسفه نماز، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1383.
  21. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دار القلم، 1412 ق.
  22. رونالد. ل. نتلر، دائرةالمعارف جهان نوین اسلام، مدخل اسلام و یهودیت، مترجمان: دشتی، مهدی، دشتی، محمد، طارمی، حسن، نشر کتاب مرجع، تهران: 1391.
  23. سالم الحاج، ساسی، نقد الخطاب الاستشراقی الظاهرة الاستشراقیة و أثرها فی الدراسات الإسلامیه، بیروت: دارالمدار الاسلامی، 2002 م.
  24. سباعی، مصطفی، الاستشراق و المستشرقون ما لهم و ما علیهم، بیروت: مکتب الاسلامی، 1405.
  25. شاخت، جوزف، دیباچه‌ای بر فقه اسلامی، ترجمه اسدالله نوری، تهران: هرمس.، 1388.
  26. شلبی، احمد، مقارنه الادیان، المسیحیه، چاپ دهم، قاهره: مکتبه النهضه المصریه، 1998.
  27. شیخ صدوق، ابن‌بابویه، من لا یحضره الفقیه، تصحیح محمد آخوندی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1390 ق.
  28. صدر، محمدباقر، دروس فی علم الاصول، قم: موسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1408.
  29. ضلی، عبدالهادی، مبادئ علم الفقه، بیروت: مؤسسه ام‌القری للتحقیق و النشر، ۱۴۱۶ ق.
  30. عاملی، شیخ حسن بن زین الدین، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم: دارالفکر، ۱۳۷۴ ق
  31. علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة، قم: مؤسسه امام صادقg، ۱۴۲۰ ق
  32. علی‌الصغیر، محمدحسین، الدراسات القرآنیه، نجف: مکتبه الاعلام الاسلامی، 1413.
  33. فیروزآبادی، مجدالدین محمد بن یعقوب، قاموس المحیط، بیروت: دار الفکر، 1428.
  34. گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقهاء، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی دانشگاه‌ها (سمت)، ۱۳۷۷ش.
  35. گلدزیهر، ایگناس، درس‌هایی از اسلام، ترجمه: علی‌نقی منزوی، تهران: نشر کمانگیر، 1367.
  36. مالرب، میشل، انسان و ادیان، ترجمه مهران توکلی، تهران: نشر نی، 1379.
  37. محقق حلی، جعفر بن حسن، المختصر النافع، چاپ دوم، بی‌جا: موسسه البعثه، 1416.
  38. معارف، مجید، درآمدی بر قرآن پژوهی مستشرقان و آسیب‌شناسی آن، پژوهش دینی، ش 9، 1384.
  39. موسوی خمینی، تحریر الوسیله، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1366.
  40. میدانی، عبدالرحمن حسن حبنکه، اجنحة المکر الثلاثه و خوافیها، چاپ هشتم، دمشق: دارالقلم، 2000 م.
  41. نوری، محمد اسماعیل، آشنایی با فقه، قم: احسن الحدیث، ۱۳۷۸ ش
  42. هنیلز، جان راسل، راهنمایی ادیان زنده، عبدالرحیم گواهی، قم: بوستان کتاب،‌ 1385.
  43. Coulson, N. J., A History of Islamic law, Islamic Survey 2, 1964, Reprinted Edinburgh, Edinburgh university Press, 1991.
  44. Geiger, Abraham, Judaism and Islam, Cornell University Library, 1898.
  45. Goldziher, "Fikh", EI1, vol. 3, Leiden / London, 1927.
  46. Goldziher, Ignaz, Die Zâhiriten, Leipzig, 1884.
  47. Goldziher, Ignaz. Muslim Studies (Muhammedanische Studien). Edited by S. M. Stern, translated by C. R. Barber and S. M. Stern. vol. 2 London: George Allen and Unwin, 1971.
  48. Kremer, Alfered Von, Culture Geschichte des Orients under den chalifen, Vienna, 1875.
  49. Motzki, Harald, The Origins of Islamic Jurisprudence Meccan Fiqh before the Classical Schools, Brill, Leiden. Boston. Koln, 2002.
  50. Oxford advanced learnings dictionary A,s horn by, oxford university press.
  51. Schacht, Joseph, An Introduction to Islamic Law, Oxford, Clarendon Press, 1964.
  52. Schacht, Joseph. "A Revaluation of Islamic Traditions", Journal of the Royal Asiatic Society, 1949, 143-54.
  53. Schacht, Joseph. The Origins of Muhammadan Jurisprudence, 4th Oxford, 1967 [1st ed. 1950.
  54. Torry, Charles Cutler,The Jewish Foundation Of Islam,New York: Jewish Institute Of Religion Press Bloch Publishing,1933.
قرآن پژوهی خاورشناسان
دوره 17، شماره 33 - شماره پیاپی 33
دوفصلنامه علمی قرآن‌پژوهی خاورشناسان سال هفدهم، شماره 33، پاییز و زمستان 1401ش
اسفند 1401
صفحه 277-300

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 26 اردیبهشت 1401
  • تاریخ بازنگری: 10 شهریور 1401
  • تاریخ پذیرش: 05 دی 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار