نقد و بررسی آراء بلاشر درباره جمع و تدوین قرآن

نویسنده

استاد دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

یکی از شخصیت­های خاور شناس معاصر، رژی بلاشر فرانسوی[i] است. وی در مقدمۀ مبسوطی که به مناسبت ترجمۀ قرآن به زبان فرانسوی بر این کتاب نگاشته، بحث های گسترده­ای دربارۀ تاریخ و علوم قرآنی انجام داده که از مهمترین موضوعات آن مسئلۀ جمع و تدوین قرآن در زمان رسول خدا و پس از رحلت آن بزرگوار است. بلاشر در تحقیقات خود، کتابت و تدوین قرآن در زمان پیامبر را غیر کامل دانسته و همین کار را پس از آ« حضرت به صورت مسئله­ای شخصی بر حسب اجتهادات صحابه ـ در دوران ابوبکر ـ و یا اقدامی حکومتی ـ در دورۀ عثمان ـ آنهم ناظر به منافع قومی و قبیله­ای خاص اعلام کرده است.این نظرات با توجه به پیش فرض های خاص خاور شناسان[ii] در مطالعات اسلامی و روش تحقیق ویژۀ آنان، قابل نقد و تأمل جدی است.



[i] . رژی بلاشر از دانشمندان معاصر فرانسوی است که در خصوص قرآن مجید، ادبیات عرب و دیگر مباحث علوم اسلامی صاحب آثار متعددی اعم از تالیف و مقاله می­باشد. مهم­ترین کار او در حوزۀ مطالعات قرآنی، ترجمۀ کامل قرآن به زبان فرانسوی است. او نهایت تلاش خود را به کار برده تا ترجمه­اش در سر حد اعتدال و در کمال فصاحت باشد. ترجمۀ او یکی از بهترین ترجمه­های قرآن به زبان­های اروپایی شناخته شده است. او به عنوان مقدمه این ترجمه، تحقیقاتی در خصوص تاریخ و علوم قرآنی انجام داده­است که تبحر او را به مباحث پیرامون قرآن نشان می­دهد. این مقدمه به خوبی نشان دهندۀ آن است که تا چه حد او حتی به لهجه­های بدوی و مکی و مدنی تسلط داشت. رژی بلاشر در مطالعات قرآنی خود از آثار و افکار نولدکه آلمانی و برخی دیگر از مستشرقان سود جسته­است. ضمن آنکه خود نیز به منابع تاریخی و حدیثی مسلمانان مراجعه مستقیم داشته­است. وی در عین حال در آثار خود تلاش کرده­است همواره به عنوان محققی منصف و بی­طرف جلوه نماید و از ابتدا به انگیزه زیر سوال بردن قرآن و تخریب آثار اسلامی گام برندارد. اما در عین حال تحقیقات او در زمینۀ قرآن شناسی لااقل در مقایسه با عقاید و تحلیل­های مسلمانان خالی از اشکال نیست.گرچه کتاب بلاشرخالی از حملات تند و بی­رویه­ای است که در فضای استشراق وجود دارد، اما با وجود تلاش برای بی­طرفی، بلاشر در مطالعات اسلامی به شدت تحت تاثیر مخالفان شیعه است. چرا که اول بار، اروپائیان از راه دنیای تسنن و آثارآنان با اسلام و حتی تشیع آشنا شدند. لذا در مواردی می­بینیم که بلاشر از سهم عظیم شیعه در اسلام بی­خبر و ناآگاه مانده­است و این به این دلیل است که به هر حال او فردی است غیر مسلمان و از کنه و حقیقت بسیاری از مطالب دور است. در عصر حاضر دکتر محمود رامیار دیدگاهها و تحقیقات قرآنی رژی بلاشر را به فارسی روان ترجمه کرد و تلاش نمود که از طریق نگارش پاورقی­های علمی نقدهای لازم را به افکار و عقاید بلاشر وارد نماید. این کتاب با عنوان«در آستانۀ قرآن» توسط نشر فرهنگ اسلامی به چاپ رسیده­است. جهت اطلاع بیشتر از زندگی و افکار بلاشر ر.ک به همین کتاب ص 3 الی 5


[ii] . در عصر حاضر خاورشناسان به مطالعات وسیعی دربارۀ قرآن دست زده­ و منشأ آثار گوناگونی شده­اند. خاورشناسان از جهت اهداف و انگیزه و در نتیجۀ ظهور آثار و افکار علمی در یک سطح قرار ندارند. آنان با انگیزه‌های استعماری، تجاری، دینی یا تبشیری، اقتصادی و علمی به مطالعۀ اسلام پرداخته و آثاری به وجود آورده‌اند (حمدی زقزوق، 88 الی 89، علی الصغیر، 15 الی 21، سباعی، 20 الی 31) لذا مستشرقان طیف وسیعی از غرض­ورزان معاند تا محققان منصف را تشکیل می­دهند. اما بررسی آثار خاورشناسان نشان می­دهد که قرآن پژوهی آنان حتی اگر با انگیزۀ علمی و به دور از غرض­ورزی هم باشد باز با اشکالات متعددی همراه است که اهم آنها عبارتند از:
الف- داشتن پیش فرض­های خاص نسبت به عقاید مسلمانان
ب- مراجعه به مطلق منابع اسلامی و عدم طبقه­بندی آنها از جهت اعتبار
ج- تقدم نقدی متنی روایات بر نقد سندی آنها، آنهم با تکیه بر پیش فرض­های خودشان
د- برداشت­های نادرست از آیات و روایات به دلیل عدم آشنایی با زبان عربی و فرهنگ مسلمانان
هـ- عدم جامع نگری نسبت به همه قرائن قرانی، حدیثی، تاریخی در مسئله مورد تحقیق.
این حقائق ضرورت مطالعۀ آراء خاورشناسان و نقد علمی آنها را بیش از پیش توسط قرآن­شناسان متعهد و آگاه نشان می­دهد. و در این مقاله به عنوان گامی کوچک آراء رژی بلاشر مورد مطالعه و نقد قرار گرفته­است. (جهت اطلاع بیشتر از قرآن پژوهی مستشرقان و آسیب­پذیری آن بنگرید به معارف، پژوهش دینی، شمارۀ 9، ص 41 الی 62).

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

STUDY OF BLACHERE'S VIEW OF QUR'ANIC CONPILATION

نویسنده [English]

  • Majid Maaref
استاد دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران
چکیده [English]

Blachere is one of the contemporary orientalists, who is a French national in a long introduction to a book on Qur'anic translation in French language, he made a wide research about Qur'anic sciences and history, and one of the most important topics that he torched in his research is the compilation of the Qur'an at the time of the prophet of Islam (P. B. U. H) and after his death. Blachere, in his writing shows that the compilation of the Qur'an during the time of the prophet was incomplete.
And he said that this work, after the death of the prophet was left as a personal work which has to do with the ideas of the prophet's companions, and at the time of Abubakr and Othman. They have done the work in accordance to the benefits of a specific tribe. These views, with regard to the orientalists ways of thinking in studying Islam and their own specific way of making researches, should be criticised.

کلیدواژه‌ها [English]

  • compilation of the Qur'an manuscrift companions manuscrifts
  • reading
  • differences in reading
  • abubakr's compilation. Othmanic compalation Imam's manuscrift
  • revelation writers memorization revelation memorizers