مقایسه روش‌شناسی تفسیر قرآن از منظر مفسران و خاورشناسان با رویکرد زبان‌شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدگان فاربی، دانشگاه تهران، قم، ایران،

10.22034/jqopv.2025.16792.1345

چکیده

یکی از خاستگاه‌های مهم تفاوت دیدگاه‌های بومی و خاورشناسی به حوزه فهم متن و زبان‌شناسی آن مرتبط است. این مقاله بر این سؤال اساسی تمرکز دارد: ضوابط استناد به متون دینی، به‌ویژه قرآن کریم، چیست تا از تفاوت نتایج پژوهش‌های بومی و خاورشناسی اجتناب شود؟ استناد و استدلال به متن دینی، اگر از یک سو بدون تبیین و از سوی دیگر بدون توجه به آزمون‌های معیار متن انجام گیرد، ممکن است به‌جای افزایش کارآمدی، متون را به گسل‌های لرزان تبدیل کند که دیدگاه‌های متفاوت را منعکس می‌کنند. بررسی استنادهای انجام‌شده به آیات قرآن نشان می‌دهد که تفسیرمحوری در مقابل تفسیرگریزی، زبان التفاتی-استنطاقی در مقابل زبان چسبندگی تاریخی، تفکیک سطح تاریخی-توسعه‌ای، فهم مقاصدی در مقابل فهم تجزیه‌ای و الگوی تعامل بینامتنی در مقابل الگوی تعامل فرامتنی، از مهم‌ترین محورهای روشی هستند که پژوهش‌های بومی و خاورشناسی را در حوزه تفسیر قرآن از یکدیگر متمایز می‌سازند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparison of Quranic Exegesis Methodology from the Perspective of Commentators and Orientalists with a Linguistic Approach

نویسنده [English]

  • Mohammad Hasan Ahmadi
Corresponding Author, Associate Professor, Department of Quranic Sciences and Hadith, Farabi Campus, University of Tehran, Qom, Iran
چکیده [English]

One of the main sources of divergence between indigenous and Orientalist perspectives lies in the domain of text interpretation and its linguistic dimensions. This article focuses on the fundamental question: What are the proper criteria for referencing religious texts - especially the Qur'an - in order to avoid discrepancies between indigenous and Orientalist research outcomes? Referencing and reasoning based on religious texts, if done without clarification on one hand and without considering textual validity tests on the other, may turn these texts into fragile fault lines reflecting divergent viewpoints, rather than enhancing their interpretive effectiveness. An analysis of how Qur'anic verses are cited reveals several key methodological distinctions: interpretation-centered vs. interpretation-averse approaches, interrogative-reflective vs. historically adhesive language, historical-developmental level separation, purposive vs. fragmentary understanding, and intertextual vs. metatextual interaction models. These elements collectively distinguish indigenous and Orientalist approaches to Qur'anic exegesis.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Orientalists
  • Quranic Manuscripts
  • Codicology
  • Orientalism
  • Quranic Studies
  • Islamic Heritage
قرآن کریم (ترجمه فولادوند). 
کتاب مقدس به زبان فارسی، ترجمه: هزاره نو. لندن: انتشارات ایلام، 2014. 
ابن سینا، حسین‌بن‌عبدالله. الاشارات و التنبیهات. قم: نشر البلاغة، 1375. 
احمدی، محمدحسن. روش‌شناسی تاریخی در علوم قرآن و حدیث. قم: دانشگاه قم، 1393. 
احمدی، محمدحسن. مسئله‌شناسی تحریف با نگاهی به قرآن کریم و کتاب مقدس. قم: دانشکده اصول الدین، 1393. 
احمدی، محمدحسن. مطالعات حدیثی و زبان‌شناسی تاریخی. قم: دانشگاه قم، 1397. 
احمدی، محمدحسن. مطالعه تطبیقی روش تفسیر در اسلام و مسیحیت (انعکاس کارگاه تفسیر و هرمنوتیک متون مقدس دانشگاه پادربورن آلمان 2017). مجله معرفت ادیان، شماره 46، بهار 1400. 
احمدی، محمدحسن. درنگی در تفسیر آیات تاریخی با تاکید بر قاعده العبرة. مطالعات تفسیری، شماره 19، 1393. 
بابایی، علی‌اکبر. روش‌شناسی تفسیر قرآن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1379. 
تفلیسی، ابوالفضل حبیش‌بن‌ابراهیم. وجوه قرآن، به اهتمام دکتر مهدی محقق. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1386. 
تنافرد، ساره. «بینامتنیت و فهم قرآن از نگاه رینولدز». قرآن‌پژوهی خاورشناسان، سال نوزدهم، شماره 47، 1403. 
توماس، میشل. کلام مسیحی، ترجمه حسین توفیقی. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ سوم، 1387. 
حاجی‌بابایی، حمیدرضا. «تحلیل کاربست نقد فرمی در مورد قرآن با تاکید بر پژوهش‌های آنگلیکا نویورت». قرآن‌پژوهی خاورشناسان، سال نوزدهم، شماره 47، 1403. 
ریپین، اندرو. قرآن و سنت تفسیری‌اش، ترجمه مرتضی کریمی‌نیا. تهران: نشر ادبیات، 1400. 
سبحانی، جعفر. الموجز فی اصول الفقه. مکتبه التوحید، 1420. 
انصاری، مرتضی. فرائد الاصول. قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1423. 
عزیز، فهیم. دانش تفسیر در سنت یهودی-مسیحی، ترجمه علی نجفی‌نژاد. قم: دانشگاه مفید، 1392. 
طباطبایی، سیدمحمدحسین. المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، 1393ق. 
عسکری، سیدمرتضی. القرآن‌الکریم و روایات المدرستین. قم: دانشکده اصول الدین، 1378. 
کلینی، محمد‌بن‌یعقوب. الأصول من الکافی. تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1363. 
کونگ، هانس. تاریخ کلیسای کاتولیک، ترجمه حسن قنبری. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، 1384. 
مجلسی، محمدباقر. بحارالأنوار. بیروت: موسسة الوفا، 1403ق. 
Badawi, Emran. Readings of the Qur’an from outside the tradition. Routledge, 2022.
Von Stosch, Klaus, and Khorchide, Mouhanad.Der andere Prophet: Jesus im Koran.Verlag Herder, 2018.
Neubrand, Maria.SHE Workshop Book Papers, 2018.
Neuwirth, Angelika.Der Koran als Text der Spätantike: Ein europäischer Zugang.Berlin: Insel Verlag, 2010
SHE Workshop Book Papers (Scriptural Hermeneutics and Exegesis, Challenges for Muslims and Christians in Modernity).Paderborn University, 2018