بررسی نظام‌مندی سوره الرحمن از منظر بلاغت سامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده الهیات دانشگاه شیراز شیراز ایران

2 شیراز، دانشگاه شیراز، دانشکده الهیات، گروه علم قرآن و حدیث

10.22034/jqopv.2025.16433.1340

چکیده

مسئله ساختار و نظام بندی قرآن از مسائلی است که همواره موردبحث و بررسی قرآن‌پژوهان و منتقدان بوده است و راه‌های مختلفی توسط علمای اسلامی برای درک این نظام مندی بیان‌شده است. ازجمله افرادی که به بررسی و ارائه نظریه در مورد این مسئله پرداخته‌اند میشل کویپرس، محقق بلژیکی است. او که نظریه ی خود را از نظریات بلاغت سامی درباره کتب مقدس وام گرفته، زبان قرآن را سامی می داند و می کوشد از دریچه قوانین بلاغت سامی، نظام مندی و پیوستگی آیات قرآن را اثبات کند. در این نوشتار سعی شده است با استفاده از قوانین و متدهای تحلیل بلاغت سامی و روش کویپرس به بررسی ساختار و نظام بسیار متقارن عروس قرآن، سوره الرحمن پرداخته شود. در این تحلیل ابتدا سوره الرحمن به ده قسم مرتبط با یکدیگر تقسیم شده و سپس به بررسی ارتباط میان این ده قسم پرداخته شده است. چینش آیات این سوره از منظر نظریه ی بلاغت سامی به صورت یک مقطع متوازی شش جزئی تحلیل می شود، به این صورت که ابتدا سه جزء با سه موضوع بیان شده اند و سپس سه جزء دوم به ترتیب با ارتباط تقابلی، علت و معلولی و تقابلی با سه جزء اول، بیان گردیده است. کشف این ارتباط میان اجزاء دور از هم علاوه بر اینکه نظام مندی این سوره را بیش از پیش به ما نشان می دهد، به درک بهتر مراد و منظور خداوند و زایش معنایی می انجامد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examination of the Structuring of Surah Ar-Rahman Using Michel Cuypers' Method

نویسندگان [English]

  • zahra roostaie 1
  • hamid imandar 2
  • mohammadmahdi ajilian mafogh 2
1 Faculty of Theology, Shiraz University, Shiraz, Iran
2 Shiraz, Shiraz University, Faculty of Theology, Department of Quran and Hadith Science
چکیده [English]

The issue of the Qur’an’s structure and coherence has long been a topic of discussion among Qur’anic scholars and critics, with Islamic scholars proposing various approaches to elucidate it. Among the researchers who have advanced theories on this subject is Michel Cuypers, a Belgian scholar who seeks to demonstrate the Qur’an’s structural unity and interconnectedness by applying the principles of Semitic rhetoric.
This study employs analytical methods based on Cuypers’ approach to investigate the highly symmetrical structure of “the bride of the Qur’an,” Sūrat al-Raḥmān. The aim is to explore the distinctive organization of this sūrah through Cuypers’ method and to demonstrate the coherence between its verses and overall composition by mapping its elements to features of Semitic rhetoric, as well as to evaluate the effectiveness of this approach.
Following Cuypers’ model, the analysis first divides Sūrat al-Raḥmān into ten interconnected sections and then examines the relationships among them. The arrangement of the sūrah’s verses, according to Semitic rhetorical theory, forms a six-part parallel structure: initially presenting three thematic units, followed by three additional units that correspond through contrast, causality, and further contrast to the first three. Uncovering these links between seemingly distant segments not only reveals the sūrah’s unique organization but also contributes to a deeper understanding of the divine intent and the emergence of its layered meanings. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Surah Ar-Rahman
  • Parallel Structure
  • Michel Cuypers
  • Sami Rhetoric
قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند. تهران: دارالقرآن الکریم، 1418ق.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم. لسان العرب. بیروت: دار صاد، 1414ق.
ابوزهره، محمد. الوحدة الاسلامیه. قاهره: دارالفکر عربی، بی‌تا.
احمدیارلو، محمدحسین، ولوی، سیمین، باقر، علیرضا. «بلاغت سامی و قواعد نظم متقارن و نقد و بررسی آن در سوره صف»، پژوهش‌های ادبی- قرآنی، شماره 4، صص 26-63، 1400.
امانی‌پور، رضا. عنصر تکرار در قرآن، «بررسی علل تکرار آیات با محوریت سوره الرحمن»، زلال وحی، شماره 15 و 16، صص 38-39، 1388.
امین، سیده نصرت. مخزن العرفان در تفسیر قرآن. اصفهان: گلبهار، 1389.
بلاشر، رژی. در آستانه قرآن. ترجمه: محمود رامیار، تهران: دفتر نشر و فرهنگ اسلامی، 1378.
بحرانی، سید هاشم. البرهان فی تفسیر القرآن. تهران: بنیاد بعثت، 1416ق.
پاکتچی، احمد. «آفریقا-زبان‌ها» در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ویرایش کاظم محمدی بجنوردی، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج9، 1379ش.
جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن. بیان اعجاز القرآن فی ثلاث رسائل فی اعجاز القرآن. قاهره: دار المعارف، 1955.
جوادی آملی، عبدالله. تفسیر تسنیم. قم: انتشارات اسراء، 1395.
حسینی‌زاده، سیدعبدالرسول، میرزینلی، سیدفضل‌الله. «خوانش انتقادی شاخصه‌های عدم تناسب آیات قرآن از دیدگاه نولدکه»، قرآن‌پژوهی خاورشناسان، شماره 36، صص 266-239، 1403.
خطیب، عبدالکریم. التفسیر القرآنی للقرآن. بی‌جا: دارالفکر العربی، 1407ق.
دلایلی، نسرین. تأملی بر پیوند آیات در سوره الرحمن. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم قرآن و حدیث، مراغه: دانشگاه مراغه، 1395.
رازی، محمدبن عمر. التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب). بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. المفردات فی غریب القرآن. بیروت: دارالعلم، 1412ق.
رضایی هفتادر، حسن. ارزیابی آراء قرآنی برخی خاورشناسان معاصر. قرآن‌پژوهی خاورشناسان، 15(29)، صص 293-318، 1399.
زارع زردینی، احمد، صحرایی اردکانی، کمال، جنتی فیروزآبادی، صدیقه. «ساختارشناسی سوره مبارکه فتح در پرتو بلاغت سامی با تاکید بر تقسیم قرآن به 555 واحد موضوعی (رکوعات)»، دوفصلنامه علمی پژوهش‌های زبانشناختی قرآن، شماره 1، صص 1-18، 1400.
سازجینی، مرتضی، عشریه، رحمان، نقیب، سیدمحمد. «نقد دیدگاه نامه‌انگاری قرآن، دوفصلنامه علمی قرآن‌پژوهی خاورشناسان»، شماره 31، صص 129-154، 1400.
صادقی تهرانی، محمد. الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة. قم: انتشارات فرهنگ اسلامی، 1365.
طباطبایی، سید محمدحسین. المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسه اعلمی، 1390ق.
طوسی، محمدبن حسن. التبیان فی تفسیر القرآن‏. بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه. تفسیر نورالثقلین. قم: انتشارات اسماعلیان، 1415ق.
عظیمی، فاطمه، فتاحی‌زاده، فتحیه. بازخوانی تناسب آیات سوره مجادله با تکیه بر بلاغت سامی و نظریه نظم متقارن میشل کویپرس، دوفصلنامه مطالعات سبک‌شناسی قرآن کریم، 7(2)، صص 116-138، 1402.
فراهیدی، خلیل بن احمد. العین. قم: انتشارات هجرت، 1410ق.
فراء، ابوزکریا یحیی بن زیاد. معانی القرآن. مصر: دارالمصریه للتالیف و الترجمه، بی‌تا.
فوک، ی. تاریخ حرکه الاستشراق: الدراسات العربیه و الاسلامیه فی اوروبا حتی بدایه القرن العشرین. بیروت: دارلمدار السلامی، 1894م.
قرطبی، محمد بن احمد. الجامع لاحکام القرآن. تهران: ناصرخسرو، 1364.
کویپرس، میشل. کانون الثانی، دلیل تدریبی للتحلیل البلاغی. قاهره: المعهد الدومینیکی للدراسات شرقیه، 2017.
مکارم شیرازی، ناصر. تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1371.
مراد ولید، محمد. نظریه النظم و قیمتها العلمیه فی الدراسات اللغویه عند عبدالقاهر الجرجانی. دمشق: دارالفکر، 1403ق.
مفید، محمد بن محمد. الاختصاص. قم: المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، 1413ق.
موسوی همدانی، سید محمدباقر. ترجمه المیزان. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1374.
مینت.ر، پوزیه.ل، فاروقی. ن، سنو.ا. طریقه التحلیل البلاغی و التفسیر: تحلیل نصوص از کتاب مقدس و حدیث نبوی شریف. بیروت: دارالمشرق، 2004م.
نیلساز، نصرت، جلالی‌کندری، سهیلا، نبعی، ساجده. «بازخوانی انسجام سوره غاشیه در پرتو نظریه بلاغت سامی (با تکیه بر پژوهش‌های میشل کویپرس)»، دوفصلنامه مطالعات سبک‌شناسی قرآن کریم، 8(2)، صص 226-247، 1403.
هاشم‌زاده هریسی، هاشم. فرهنگ قرآن: آموزش ترجمه و تفسیر قرآن. قم: بنیاد علوم قرآن، 1373.
یسلم المجود، م. منهج البلاغة السامیة فی دراسة بنیه القرآن الکریم. مرکز التفسیر للدراسات القرآنیة، 2020.
Adams, Charles J. Quran: the text and its history, in The Encyclopedia of Religion. 1987.
Cuypers, M. The Banquet; A reading of The Fifth Sura of The Quran. Paris: Convivium Press, 2009.
Cuypers, M. The Composition of the Qur'an. London: Bloomsbury, 2015.
Cuypers, Michel. Semitic Rhetoric as a Key to the Question of the naẓm of the. Journal of Quranic Studies, 13(1):1-24, 2011.
Cuypers, Michel. A Practical guide for the rhetorical analysis of the Quran: The Example of Sura 69: The Inevitable. IDEO, P 80-177, 2018.
Mir, M. The surah as Unity, in The Koran, critical concepts in Islamic studies, ed. by Colin Turner. First published. Routledge Cruzen, vol.4, P.198-209, 2004.
Wansbrough, J. Quranic Studies: Sources and Methods of Scriptural Interpretation. USA, 2004. First published, 1977.