نقد و بررسی رویکرد پنج دایره المعارف جدید مستشرقان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول، طلبه سطح چهار موسسه مطالعات اسلامی به زبان انگلیسی، قم، ایران،

2 دانشیار و عضو هیئت جامعه المصطفی العالمیه

10.22034/jqopv.2025.18506.1375

چکیده

مطالعات مستشرقان پیرامون قرآن و اسلام از قرن هفتم میلادی آغاز شده و همچنان ادامه دارد. یکی از مهم‌ترین عرصه‌های فعالیت مستشرقان در دورۀ معاصر، تألیف دایرة‌‌المعارف‌هاست. این موضوع در سال‌های اخیر بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و منجر به تولید دانشنامه‌های جدید، متنوع و متعدد در این حوزه شده است. به‌طوری‌که برخی از این آثار حتی در میان محققان حوزۀ استشراق نیز ناشناخته و مغفول مانده‌اند و در مقالۀ حاضر، برای نخستین بار ترجمه و مورد نقد و بررسی قرار گرفته‌اند. نقد و بررسی این دانشنامه‌ها برای شناخت آثار و اندیشۀ مستشرقان و ایجاد بستر لازم جهت نقدهای تفصیلی در آینده ضروری است. بر همین اساس، نوشتۀ حاضر به معرفی، نقد و بررسی پنج دایرةالمعارف جدید مستشرقان می‌پردازد؛ سه دایرةالمعارف تخصصی شامل «منازعه و فتح در جهان اسلام»، «پیامبر خدا؛ محمد در تاریخ، اندیشه و فرهنگ»، و «ادیان جهان»، و همچنین دو دایرةالمعارف عمومی یعنی «دایرةالمعارف آمریکانا» و «دایرةالمعارف بریتانیکا». این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و شیوۀ کتابخانه‌ای تهیه شده و نتایج زیر به دست آمده است: 1. پرداختن به موضوعات جدید، متن ساده، حجم کوتاه مقالات، و پرداختن اجمالی به مذهب شیعه از نقاط مثبت برخی از این دانشنامه‌هاست؛ 2. تأثیرپذیری از اندیشه‌های سیاسی و استکباری و ترویج آن‌ها، ارائۀ دیدگاه‌ها و ادعاهای نادرست پیرامون موضوعات قرآنی و نبوی مانند همسران پیامبر، حضرت خدیجه، امی‌بودن پیامبر، و اقتباس قرآن، از جمله اشکالات این دانشنامه‌هاست؛ 3. اعتماد و اکتفا‌ی بیش از اندازه به منابع اهل سنت در شناخت قرآن و سیرۀ نبوی، و کم‌توجهی به منابع شیعی، مهم‌ترین منشأ این اشکالات است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Critical Review of the Approaches of Five New Encyclopedias by Orientalists

نویسندگان [English]

  • روح الله سالاریان 1
  • Muhammad Hasan Zamani 2
1 Corresponding Author, Student of Advanced Studies at the Institute for Islamic Studies in English, Qom, Iran.
2 2. Department of Quran and Orientalism, Associate Professor and Faculty Member at Al-Mustafa International University, Qom, Iran.
چکیده [English]

Orientalist studies on the Qur’an and Islam began in the 7th century CE and continue to this day. One of the most significant areas of contemporary Orientalist activity is the compilation of encyclopedias. In recent years, this field has garnered increasing attention, leading to the production of numerous new and diverse encyclopedias. Some of these works remain largely unknown and overlooked even among scholars of Orientalism, and are, for the first time, translated and critically examined in this article. Critically analyzing these encyclopedias is essential for understanding the works and thought of Orientalists and for laying the groundwork for more detailed critiques in the future. Accordingly, this study introduces, critiques, and evaluates five new encyclopedias authored by Orientalists: three specialized encyclopedias — Jihad and Conquest in the Islamic World, The Prophet of God: Muhammad in History, Thought, and Culture, and World Religions — as well as two general encyclopedias, Encyclopædia Americana and Encyclopædia Britannica. This article employs a descriptive-analytical method and is based on library research. The findings are as follows: (1) Addressing new topics, using simple language, concise articles, and briefly discussing Shi‘ism are among the positive aspects of some of these encyclopedias; (2) However, being influenced by political and imperialist ideologies and promoting them, along with presenting incorrect views and claims regarding Qur’anic and prophetic subjects — such as the Prophet’s wives, Khadija, the Prophet’s illiteracy, and the notion of Qur’anic borrowing — are among their major shortcomings; (3) The excessive reliance on and trust in Sunni sources for understanding the Qur’an and the Prophet’s biography, coupled with neglect of Shi‘a sources, constitute the primary origin of these shortcomings. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Western Quranic Studies
  • Encyclopedias
  • Orientalists
  • Prophet of God
  • Muhammad in History
  • Thought and Culture
ابن‌اثیر، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابه، بیروت: دارالفکر، ۱۴۰۹ق.
ابن‌حبیب بغدادی، محمد، المحبّر، تحقیق: ایلیزه لیختن شیتر، بیروت: دارالآفاق الجدید، بی‌تا.
ابن‌حنبل، احمد بن محمد، مسند الإمام أحمد بن حنبل، ج ۱-۵۰، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1416ق.
ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج ۱-۸، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی، 1416ق.
ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، بیروت: المکتبة الحیدریه، 1376ق.
ابن‌عمرانی، محمد بن علی بن محمد، الأنباء فی تاریخ الخلفاء، قاهره: دارالافاق العربیه، 1412ق.
ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، البدایه و النهایه، ج ۱-۱۴، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
ابن‌کثیر، ابوالفداء اسماعیل، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: یوسف عبدالرحمان مرعشلی، بیروت: دارالمعرفه، 1412ق.
ابوداود، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داود، ج ۱-۵، قاهره: دار الحدیث، 1420ق.
الأصبهانی، أبو القاسم اسماعیل بن محمد بن الفضل التیمی، دلائل النبوة، تحقیق: محمد محمد الحداد، ریاض: دار طیبة، ۱۴۰۹ق.
الأصبهانی، محمد بن اسحاق بن یحیی بن منده، معرفة الصحابه، ریاض: دار الوطن للنشر، 1426ق.
آلوسی، شهاب‌الدین، تفسیر روح المعانی، بی‌جا: بی‌تا.
الانصاری الشافعی، سراج‌الدین، غایة السول فی خصائص الرسول، بیروت: دار البشائر الاسلامیه، 1414ق.
بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، ج ۱-۵، بیروت: دارالفکر، ۱۴۲۸-۱۴۲۷ق.
بلاذری، جابر، أنساب الأشراف، ج ۱-۱۳، بیروت: دارالفکر، ۱۴۱۷ق.
الحداد، یوسف دره، القرآن و الکتاب: بیئة القرآن الکتابیة، بیروت: منشورات المکتبة البولسیه، ط،۲، 1982م.
خامنه‌ای، سید علی، رساله آموزشی مطابق با فتاوای حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تهران: مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی، ۱۳۹۸ش.
خامنه‌ای، سید علی، «خطبه‌های نماز جمعه تهران در ۲۸ مهر ۱۳۶۸ش»، وبگاه دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، 1368.
خویی، سید ابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم: مدینة العلم، ۱۴۱۰ق.
ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، بیروت: دارالکتاب العربی، 1413ق.
رضایی هفتادر، حسن؛ راجی، مرضیه؛ شهیدی، روح‌الله. «بررسی شخصیت حضرت خدیجه(س) از دیدگاه مستشرقان»، قرآن‌پژوهی خاورشناسان، ۱۸، ۱۴۰۲: ۱۷۱-۱۹۸.
سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم: مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۳۹۰ش.
شبلنجی، مومن بن حسن، نور الأبصار فی مناقب آل بیت النبی المختار، بی‌تا.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج ۱-۲۴، موصل: احیاء التراث الاسلامی، 1410ق.
طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری: تاریخ الأمم و الملوک، ج ۱-۱۱، بیروت: دارالتراث، 1407ق.
طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، تهران: مؤسسه بعثت، چاپ دوم، 1437ق.
عاملی، جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، بیروت: دارالهادی، ۱۴۱۵ق.
عسقلانی، علی بن حجر، الإصابة فی تمییز الصحابة، ج ۱-۸، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
عسکری، سید مرتضی، احادیث أم‌المؤمنین عایشه، تهران: دانشکده اصول دین، ۱۴۲۵ق.
فخر رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (تفسیر کبیر)، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1421ق.
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، بیروت: دارالفکر، 1422ق.
قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم: دارالکتاب، ۱۳۶۳ش.
کنجی شافعی، کفایة الطالب فی مناقب أمیرالمؤمنین علی بن أبی‌طالب، تحقیق: شیخ محمد کاظم محمودی، قم: مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة، 1431ق.
کوفی، أبوالقاسم علی بن أحمد بن موسی، کتاب الاستغاثة، بی‌تا.
مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، بیروت: مؤسسه الوفاء، 1403ق.
مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج ۱-۵، قاهره: دار الحدیث، 1412ق.
معرفت، محمدهادی، شبهات و ردود حول القرآن الکریم، قم: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، ۱۴۲۳ق.
مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف، تهران: دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۲۴ق.
مقدسی شافعی، یوسف بن یحیی، عقد الدرر فی اخبار المنتظر، تحقیق: عبدالفتاح محمد الحلو، قاهره: عالم الفکر، 1399ق.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، ۱۴۰۹ق.
مؤمن، محمد، «جهاد ابتدایی در عصر غیبت»، مجلۀ فقه اهل‌بیت، ش ۲۶، تابستان ۱۳۸۰ش.
نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، مصحح: علی‌اکبر غفاری، تهران: صدوق، 1397ق.
نیشابوری، حسن بن محمد، غرائب القرآن و رغائب الفرقان، تحقیق: زکریا عمیرات، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1416ق.
Afsaruddin, Asma. (2022, November 15). Jihad. Encyclopedia Britannica. Link.
Campo, Juan Eduardo. Encyclopedia of Islam (Encyclopedia of World Religions). Facts on File, 2009.
Encyclopedia Americana. International ed., Scholastic Library Pub., 2006.
Fitzpatrick, Coeli & Walker, Adam Hani. Muhammad in History, Thought, and Culture: An Encyclopedia of the Prophet of God. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO.
Mikaberidze, Alexander. Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO, 2011.
Sinai, N. and Ringgren, Helmer. Qurʾān. Encyclopedia Britannica. Link. 2023, January 5.