بررسی نقش تعارض آیات با یکدیگر در پیدایش نظریه نسخ از دیدگاه جان برتن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار و عضو هیئت علمی دانشکده الهیات پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران

3 گروه علوم قرآن و حدیث پردیس فارابی دانشگاه تهران

4 دانشجوی دکتری دانشگاه تهران - پردیس فارابی

10.22034/jqopv.2025.18995.1389

چکیده

جان برتن، خاورشناس انگلیسی، در سیر بررسی های خود زمینه ها و عواملی را برای گرایش مسلمانان به نسخ در قرآن تلقی کرده است که بررسی این زمینه ها در شناخت و ارزیابی اندیشه برتن راه گشا خواهد بود. برتن با استناد به آیات قرآن و عواملی هم چون ویژگیهای آیات ناسخ و منسوخ و تأثیر حکمت نسخ، تعدادی از آیات را با آیات دیگر، در تناقض می‌داند و این تناقض را یکی از عوامل پیدایش نسخ نشان می‌دهد، زیراکه نسخ برای حل این تناقضات میان احکام و آیات فقهی به وجود آمده و احکام بر طبق این تناقضات تغییر کرده است. نکته مثبت در استنادات وی این است که با مراجعه به تفاسیر و آوردن دلایلی از آنها نتیجه‌گیری کرده و اما ضعف کار وی، مراجعه به تفاسیر ضعیف، عدم توجه به نکات ادبی آیات و عدم توجه به فرایند نزول تدریجی آیات و بررسی نادرست آنها و تفسیرشان بوده که از این موارد، طبیعتا نتیجه ی درستی حاصل نشده است. در اینجا سعی بر آن است که با توجه به نظرات عالمان مسلمان، پاسخی صحیح به آراء و اندیشه‌های ضعیف برتن بدهیم و با بررسی آنها، این نظرات را تصحیح کنیم. در اینجا سعی بر آن است که با توجه به نظرات عالمان مسلمان، پاسخی صحیح به آراء و اندیشه‌های ضعیف برتن بدهیم و با بررسی آنها، این نظرات را تصحیح کنیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Examining the Role of Contradictions Among Verses in the Emergence of the Theory of Abrogation from John Burton's Perspective

نویسندگان [English]

  • Hasan Rezaee Haftador 1
  • Rohallah Shahidi 2
  • seyyed mohammad musavi moqaddam 3
  • nafisehe zareii 4
1 Associate Professor and member of the Faculty of Theology, Farabi Campus, University of Tehran
2 Assistant Professor of the Department of Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Theology, Farabi School, University of Tehran
3 Quran and Hadith Sciences Department, College of farabi, University of Tehran
4 PhD student, University of Tehran - Farabi Campus
چکیده [English]

John Burton, an English Orientalist, has explored the concept of abrogation (naskh) in the Qur’an, investigating the factors that led Muslims to adopt this concept. He contends that three primary factors contributed to the formation of the theory of abrogation: contradictions among Qur’anic verses, contradictions between the Qur’an and the Sunna, and the manner in which the Qur’an was compiled. This study focuses on the contradictions among Qur’anic verses, while the analysis of other factors requires independent research. Drawing on Qur’anic verses and certain features of nasikh (abrogating) and mansukh (abrogated) verses, Burton points to inconsistencies among verses as a key factor behind the emergence of abrogation. Among the features he attributes to such verses are their lack of thematic continuity, their legal and prescriptive nature, and the impact of Muslim scholars encountering these inconsistencies. He argues that abrogation provided a way to resolve these contradictions within Qur’anic legal rulings. Burton defines naskh broadly, viewing it as an umbrella concept encompassing various theories in Qur’anic exegesis, Hadith studies, and Islamic jurisprudence, asserting that persistent and serious conflicts between two Qur’anic verses, two Hadith reports, a Hadith and a verse, or between the Qur’an and Hadith led to the establishment of the rule of abrogation - operative within the Qur’an, the Sunna, and in their interrelations. Despite his references to exegetical works, Burton’s analysis suffers from significant shortcomings, such as imprecise use of the term “contradiction” regarding relations among verses and rulings, reliance on weak exegeses, neglect of literary nuances of Qur’anic verses, misapplication of unrelated verses, disregard for the intrinsic ethical nature of actions across times or religions, and failure to consider the gradual revelation process. Consequently, his arguments lack the necessary scholarly rigor. This study, while examining Burton’s views, also engages the perspectives of Muslim scholars, particularly Ayatollah Ma‘rifat, who acknowledge the possibility of abrogation in the Qur’an, aiming to offer a scholarly response to Burton and to refine and reassess his theories. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • John Burton
  • Contradictions Among Qur’anic Verses
  • Nasikh and Mansukh
  • Content Features of Verses
  • Wisdom of Abrogation

 

قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم‌شیرازی، قم: سلیمان‌زاده، 1385ش.
ابن‌منظور، محمد‌بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دار لسان العرب، 1414ق.
ابوهلال عسکری، حسن‌بن عبدالله‏، الفروق فی اللغة، بیروت: دار الافاق الجدیدة، 1400ق.
تهانوی، محمد أعلی‌بن علی، کشاف اصطلاحات العلوم و الفنون، تحقیق علی فرید دحروج، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون، 1996م.
حر عاملی، محمد‌بن حسن، وسائل‌الشیعه، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، بی‌تا.
حمیری، نشوان‌بن سعید، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، تحقیق حسین‌بن عبد‌الله عمری، مطهر‌بن علی اریانی، یوسف محمد عبدالله، دمشق: دار الفکر، 1420ق.
حیدری، علیرضا، «نقد و بررسی نظریه برخی از مستشرقان در باب تناقض در آیات قرآن»، پژوهشنامه معارف قرآنی، شماره 20، بهار 1394ش.
خویی، ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق سید جعفر حسینی، قم: دارالثقلین، 1384ش.
رستم‌نژاد، مهدی، «نقدی بر موضوع نسخ آیات صفح»، کیهان اندیشه، شماره 80، 1377ش.
رضایی هفتادر، حسن، «بررسی کتاب جمع‌آوری قرآن جان برتن»، قرآن پژوهی خاورشناسان، شماره 7، پاییز و زمستان 1388ش.
رضایی هفتادر، حسن، «زیست‌شناخت برخی خاورشناسان و آثار آنان»، قرآن پژوهی خاورشناسان، شماره 9، پاییز و زمستان 1389ش.
زرکشی، محمد‌بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن (باحاشیه)، تحقیق ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارإحیاء الکتب العربیة، 1376ق.
زلمی، مصطفی ابراهیم، التبیان لرفع غموض النسخ فی القرآن، پاریس: اسمار، 2009م.
زید، مصطفی، النسخ فی القرآن الکریم، دراسه التشریعیه تاریخیه نقدیه، بیروت: دار الفکر، 1971ق.
سیوطی، عبدالرحمن، الاتقان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره: مکتبه، بی‌تا.
شافعی‌قرشی، ابوعبدالله محمد‌بن ادریس، احکام القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1412ق.
طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390ش.
_________، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
فراهیدی، خلیل‌بن احمد، العین، قم: هجرت، 1410ق.
مطرودی، عبدالرحمن‌بن محمد، النسخ فی القرآن العظیم، ریاض: جامعه الملک السعود، 1414ق.
معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، قم: موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، 1428ق.
______، علوم قرآنی، قم: موسسه فرهنگى انتشاراتى التمهید، 1381ش.
______، «نسخ در قرآن در تازه‌ترین دیدگاه‌ها»، بینات، سال یازدهم، شماره 44، 1383ش.
______، «نوآوری‌ها و نظرات جدید در گفتگو با آیت‌الله معرفت»، بینات، شماره 44، 1383ش.
مولایی‌نیا همدانی، عزت‌الله، نسخ در قرآن، تهران: نشر رایزن، 1378ش.
نحاس، ابوجعفر احمد‌بن محمد‌بن اسماعیل، الناسخ و المنسوخ و اختلاف العلماء فی ذلک، تحقیق سلیمان‌بن ابراهیم‌بن عبدالله اللاحم، بیروت: مؤسسه الرسالة، 1412ق.
هادیان رسنانی، الهه، «بررسی دیدگاه آیت‌الله معرفت در نسخ تشریعی بر اساس آیۀ نجوا»، پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی، شماره بیستم، 1402ش.
Burton, John, «Abrogation», The Encyclopaedia Of the Quran, vol. 1, Leiden-Boston-Koln: Brill, 2001.
______, The Collection of the Quran, Cambridge: Cambridge University Press, 1977.
______, «Naskh», The Encyclopaedia Of Islam, vol. vii, Leiden-New York: Brill, 1993.
______, The Sources of Islamic Law, Edinburgh: Edinburgh University Press, 1990.