تبیین تأثیر پذیری اندیشه محمد مجتهد شبستری در مسأله تفسیر متون دینی از آرای هرمنوتیکی اروپاییان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار،گروه آموزش الهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

2 استادیار،گروه آموزش الهیات،معارف و تربیت اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

10.22034/jqopv.2025.19365.1400

چکیده

مساله‌ی تفسیر متون دینی از دیرباز در میراث اسلامی مطرح بوده است. روشنفکرانی دینی چون محمد مجتهد شبستری از پیشگامانی است که در اثر آشنایی با دیدگاه اروپاییان درباره‌ی هرمنوتیک کوشیده این روش را بومی کند و آن را در فهم متون اسلامی به کار ببندد.وی همچون غالب روشنفکران دینی تلاش دارد در تعارض دین و تجدد با پیش‌فرض اصالت و برتری تجدد و اندیشه‌ی حاکم مدرن غرب، گزاره‌های دینی را به نفع آن بازتعریف و بازخوانی کند. هدف این جستار به روش توصیفی - تحلیلی مبتنی بر شیوه اسنادی آن است که مسائلی که شبستری از عالمان هرمنوتیک متأثر شده است را تبیین کند. تحقیق این پرسش را پی می‌گیرد که شبستری در طرح اندیشه‌های هرمنوتیکی از چه کسانی و در چه مسائلی بهره جسته است؟ بازکاوی اندیشه‌ی شبستری مخاطب را به این مهم رهنمون می‌دارد که ایشان از اروپاییانی چون گادامر، شلایرماخر، پل‌تلیش، رودلف‌بولتمان و رودلف اوتو در مسأله‌ی تفسیر متون دینی و مباحث مربوط تأثیر بسیاری پذیرفته است. نوشتار پیشرو می-کوشد این تأثیرپذیری جدی را تبیین و عرضه کند. نتیجه‌ی پژوهش گویای آن است که ایشان از گادامر در مسأله‌ی منشأ زبان، از ماخر در محور تجربه‌ی دینی، از تیلیش در بحث ایمان، از بولتمان در موضوع اسطوره‌زدایی و در امر گوهر و صدف دین از اتو بهره جسته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Influence of Muhammad Mojtahed Shabestari’s Interpretations of Religious Texts from German Hermeneutic Theories

نویسندگان [English]

  • Abouzar Norouzi 1
  • Seyyed Mehdi soltani 2
1 Assistant Professor, Department of Theological Education, Farhangian University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Islamic Education, Farhangian University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The interpretation of religious texts has long been a subject within the Islamic intellectual tradition. Religious intellectuals such as Mohammad Mojtahed Shabestari are among the pioneers who, through acquaintance with European views on hermeneutics, have sought to localize this method and apply it to understanding Islamic texts. Like many religious modernists, Shabestari, when confronted with the tension between religion and modernity, operates under the assumption of the primacy and superiority of modern Western thought, endeavoring to reinterpret and rearticulate religious propositions in favor of modernity. This study, utilizing a descriptive-analytical approach and based on documentary research, seeks to elucidate the issues Shabestari has addressed under the influence of hermeneutical scholars. It examines the question: from which thinkers and in what areas has Shabestari drawn in formulating his hermeneutical ideas? A reexamination of Shabestari’s thought reveals that he has been influenced by figures such as Schleiermacher, Paul Tillich, Rudolf Bultmann, Rudolf Otto, and Gadamer in the fields of religious text interpretation and related debates. This article aims to explicate these influences. The results indicate that Shabestari has drawn upon Schleiermacher regarding religious experience, Tillich on the concept of faith, Bultmann in the area of demythologization, Otto concerning the essence and externals of religion, and Gadamer on the human and historical nature of sacred texts. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shabestari
  • Europeans
  • Hermeneutics
  • Interpretation of Religious Texts
  • Religious Experience
احمدی، بابک، ساختار و تأویل متن، شالوده شکنی و هرمنوتیک، ج۲، تهران: نشر مرکز، ۱۳۷۰.
اسکندرلو، محمدجواد، تأثیرپذیری عبدالکریم سروش از مستشرقان، دو فصلنامه علمی قرآن‌پژوهی خاورشناسان (قرآن و مستشرقان)، دوره 3، ش 4، قم: جامعه المصطفی(ص) العالمیه، بهار و تابستان، ص 158-145، 1387.
آلسون، راجر و استنلی گرنر، الهیات مسیحی در قرن 20، ترجمه روبرت آسریان، میشل آقامالیان، تهران: نشر روشن، 1383.
باربور، ایان، علم و دین، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1362.
بولتمان، رودلف، مسیح و اساطیر، ترجمه مسعود علیا، تهران: نشر مرکز، 1380.
پالمر، ریچارد، علم هرمنوتیک، ترجمه سعید حنایی کاشانی، تهران: هرمس، ۱۳۹۵.
پترسون، مایکل و دیگران، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو، 1379.
پراودفوت، وین، تجربه دینی، ترجمه عباس یزدانی، تهران: مؤسسه فرهنگی طاها، 1377.
حامدی، سید منصف و اعتصامی، سید مهدی، تأثیرپذیری دکتر نصر حامد ابوزید از مستشرقان، دو فصلنامه علمی قرآن‌پژوهی خاورشناسان (قرآن و مستشرقان)، دوره 2، ش 2، قم: جامعه المصطفی(ص) العالمیه، بهار و تابستان، ص 192-157، 1386.
خامنه‌ای، سیدمحمد، هرمنوتیک و فهم کلام الهی، تهران: بنیاد صدرا، 1385.
دهقان‌پور، جانمحمد، عباسی، بابک، عباسی، مهرداد و ایازی، سید محمدعلی، «هرمنوتیک، فهم و تفسیر...»، مشهد: جستارهایی در فلسفه و کلام، پیاپی 104، صص 30-9، 1401.
ربانی گلپایگانی، علی، هرمنوتیک منطق فهم دین، جلد ۱، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، ۱۳۸۳.
رضایی اصفهانی، محمدعلی و کریمی، عباس، بررسی هرمنوتیک فلسفی مستشرق‌مداران، دو فصلنامه علمی قرآن‌پژوهی خاورشناسان (قرآن و مستشرقان)، دوره 16، ش 31، قم: جامعه المصطفی(ص) العالمیه، پاییز و زمستان، ص 127-104، 1400.
ریچاردز، گلین، پلورالیزم دینی، ترجمه رضا گندمی نصرآبادی، چاپ اول، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1383.
شاکرین، حمیدرضا، «بشری‌انگاری قرآن کریم براساس نگره افعال گفتاری»، کتاب نقد، شماره 74-75، صص 136-115، 1394.
شاه‌علی، مریم، نقد دیدگاه دکتر سروش در بشری بودن الفاظ قرآن با تکیه بر آرای آیت‌الله جوادی آملی، دوفصلنامه علمی مطالعات تفسیر تطبیقی قرآن، سال ششم، ش دوم، پیاپی 12، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، پاییز و زمستان، ص 245-225، 1400.
علیزاده، مریم، حاجی بابائی، حمیدرضا و واحدجوان، وحید، «آسیب‌شناسی دیدگاه هرمنوتیکی محمد مجتهد شبستری در برداشت از قرآن»، مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، ش 2، تابستان، ص 56-33، 1401.
فیاضی، مسعود، «عدم انسجام در منظومه هرمنوتیکی محمد مجتهد شبستری»، کتاب نقد، شماره 74-75، صص 48-14، 1394.
قراملکی، احد فرامرز، روش‌شناسی مطالعات دینی، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی مشهد، 1385.
قراملکی، احد فرامرز، اصول و فنون پژوهش در گستره دین‌پژوهی، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، 1393.
کوزنزهوی، دیوید، حلقه انتقادی، ترجمه مراد فرهادپور، تهران: نشر گیل، ۱۳۷۱.
گادامر، هانس گئورگ، آغاز فلسفه، ترجمه عزت‌الله فولادوند، تهران: هرمس، ۱۳۸۷.
لان، کریس، ویتگنشتاین و گادامر، ترجمه مرتضی عابدینی‌فر، چ 3، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، 1398.
مجتهد شبستری، محمد، تأملاتی در قرائت انسانی از دین، چ 2، تهران: طرح نو، 1384.
----------------، هرمنوتیک، کتاب و سنت، چ 8، تهران: طرح نو، 1393.
----------------، قرائت‌های نبوی از جهان، تهران: نشر الکترونیک، 1395.
----------------، نقد بنیادهای فقه و کلام، تهران: نشر الکترونیک، 1396.
----------------، هرمونتیک کتاب و سنت، چ 1، تهران: طرح نو، 1377.
----------------، جهاد در اسلام، انجمن‌های اسلامی محصلین و دانشجویان هانوفر آلمان: www.irdc.ir/fa، تاریخ دسترسی 30/09/1402، 1969م.
----------------، «مدرنیسم و وحی»، کیان، شماره 29، 1375.
----------------، نقدی بر قرائت رسمی از دین، چ 1، تهران: طرح نو، 1379.
----------------، «چرخش هرمنوتیکی در الهیات مدرن»، سخنرانی ۲۲ دی‌ماه، ۱۳۹۴.
----------------، «من چه می‌گویم، اصلاح یک انحراف»، سخنرانی ۴ آذر، ۱۳۹۵.
----------------، چرخش هرمنوتیکی در الهیات مدرن، سخنرانی ۲۲ دی‌ماه، ۱۳۹۴.
----------------، خدا و انسان زبان مشترک (لفظی و بین‌الاذهانی) ندارند، نوشته‌ها داخل وب‌سایت، ۱۸ تیر، ۱۳۹7.
----------------، فرایند فهم متون، قم: مجله نقد و نظر، ش ۳ و ۴، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ص ۲۱ و ۲۲.
----------------، قرائت نبوی از جهان، ج 1، 1386.
----------------، قرائت نبوی از جهان، ج 14 و 15، 1392.
----------------، قرائت نبوی از جهان، ج 2 و 3 و 4 و 5 و 6، 1387.
----------------، من چه می‌گویم، اصلاح یک انحراف، سخنرانی ۴ آذر، ۱۳۹۵.
----------------، ایمان و آزادی، چاپ اول، تهران: طرح نو، 1376.
محمودی، ابوالفضل، «خاستگاه دین» در کتاب جستارهایی در کلام جدید، جمعی از نویسندگان، قم: سمت، 1381.
مهدوی‌اعلا، مهدی، علیرضا خاتم شیشه‌بر، احمدعلی ناصح، تحلیل انتقادی مبنای زبان‌شناختی دیدگاه حیرت‌آفرینی زبان قرآن با تأکید بر آرای سروش و مجتهد شبستری، دو فصلنامه مطالعات سبک‌شناختی قرآن کریم، دوره 7، ش دوم، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، مهرماه، ص 64-49، 1402.
مشکات، عبدالرسول، فرهنگ واژه‌ها، چاپ دوم، قم: سمت و مؤسسه اندیشه و فرهنگ دینی، 1391.
واعظی، احمد، «مروری انتقادی بر قرآن‌شناسی محمد مجتهد شبستری»، کتاب نقد، شماره 74-75، صص 48-14، 1394.
واعظی، احمد، نظریه تفسیر متن، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390.
هوردن، ویلیام، الهیات پروتستان، مترجم طاطاوس میکائیلیان، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، 1368.
Gadamer Hans Georger, Truth and Method, Cuntinum, New York: 1994
Scheleiermacher F.D.E, Hermeneutics and Criticism, trans. by Andrew Bowie, Cambridge University Press: 1998.