نقد و بررسی مدخل «مولی و ولاء» در دائرة المعارف قرآن لیدن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تفسیر و علوم قرآن، گروه علمی تفسیر جامعة الزهرا (س)، قم، ایران

2 . طلبه سطح4، گرایش تفسیر تطبیقی، جامعة الزهرا (س)، قم، ایران (نویسنده مسئول)

10.22034/jqopv.2024.9440

چکیده

شناخت دقیق آراء خاورشناسان دربارۀ معارف اسلامی و نقد علمی آنان از ضروریات مجامع علمی مسلمانان است. نوشته حاضر که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است، به نقد و بررسی مدخل «مولی و ولاء»، نوشته سباستین گونتر در دایرةالمعارف قرآن لیدن می‫پردازد. با بررسی این مدخل، روشن می‫شود که نویسنده براساس اصول فکری خود ـ مبنی بر نقش فرهنگ بومی هر منطقه بر فرهنگ اسلامی ـ به این واژه رویکرد تاریخی خوبی داشته و کاربرد آن را در جامعه قبیله‫ای عرب قبل از اسلام بیان کرده است. نظم منطقی مقاله، بررسی کاربردهای واژۀ «مولی» در تعدادی از آیات قرآن و توجه به برخی منابع تفسیری، اشاره هرچند گذرا به معنای تسلط، مالکیت و سرپرستی در قرآن، برخی از امتیازات مثبت این مدخل است. از مهمترین نقاط ضعف مدخل، انحصار معنای واژۀ «مولی» بر تابع، محافظت و عضو حمایت‌شده در تمامی قسمت‫های مقاله و گزارش سوگرایانه در بیان مفهوم واژۀ «مولی و ولاء»، رویکرد گزینشی به کاربرد واژۀ «مولی» در قرآن، برجسته نکردن معنای اصلی و محوری «اولویت در تصرف» و «سرپرستی» در بیان معنای کلمه «مولی و ولایت»، استناد ندادن به منابع در قسمت‫های مختلف مقاله، محدودبودن منابع استفاده‌شده به منابع اهل تسنن و استفاده نکردن از منابع متعدد، به‫ویژه منابع شیعی و استناد نکردن به آیه ولایت است. این نقص‫ها موجب شده است که مقاله از استحکام و اتقان لازم بی‫بهره بوده و نویسنده از بیان مفهوم کامل واژۀ «مولی»، و درنتیجه اصل ولایت و اهمیت آن در آیات قرآن و اعتقادات شیعه بازماند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critique and Review of the Entry “Mawla and Wala” in the Encyclopaedia of the Quran Leiden

نویسندگان [English]

  • Ali : Ghanei 1
  • maryam bahman 2
1 . PhD in Exegesis and Quran Sciences, Exegesis Scientific Department of Al-Zahra (S) Seminary School, Qom, Iran
2 . 4th Level Student, Majoring in Comparative Interpretation, Al-Zahra (S) Seminary School, Qom, Iran (Corresponding Author)
چکیده [English]

Understanding and critically evaluating the views of orientalists on Islamic knowledge is essential for Muslim academic communities. This paper, conducted using a descriptive-analytical method, critiques and reviews the entry “Mawla and Wala,” written by Sebastian Gunther in the Encyclopaedia of the Quran Leiden. Upon examining this entry, it becomes clear that the author, based on his intellectual principles—emphasizing the influence of local cultures on Islamic culture—has taken a good historical approach to the term and discussed its usage in the tribal Arab society before Islam. Positive aspects of the entry include its logical structure, examination of the term “Mawla” in several Quranic verses, consideration of some exegetical sources, and brief mention of meanings like authority, ownership, and guardianship in the Quran. However, significant weaknesses of the entry include the limitation of the term “Mawla” to meanings like dependent, protector, and supported member throughout the article, a biased report on the concept of “Mawla and Wala,” selective approach to the term’s usage in the Quran, failure to highlight the primary meaning of “priority in authority” and “guardianship,” lack of references in various parts of the article, reliance on Sunni sources without using multiple sources, particularly Shia sources, and the omission of the Wilayah verse. These shortcomings have resulted in the article lacking the necessary rigor and depth, and the author failing to fully convey the concept of “Mawla,” and consequently, the principle of Wilayah and its importance in Quranic verses and Shia beliefs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mawla and Wala
  • Wilayah Verse
  • Orientalists
  • Encyclopaedia of the Quran Leiden
  • Sebastian Günther
  1. قرآن کریم، ترجمه مکارم‌شیرازى، ناصر، قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی،1373ش.
  2. ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد، مقدمه ابن‌خلدون، ترجمه: محمد، پروین‌گنابادی، نشر الکترونیک، http://isupol91.ir/post/285، 1390ش.
  3. ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دار صادر، 1414ق.
  4. احمدی‌بیغش، خدیجه، «ادله قرآنی، روایی وجوب تبعیت و حرمت مخالفت با پیامبر(ص) و اولیای الهی از دیدگاه مفسران فریقین»، مطالعات تفسیر تطبیقی، شماره 2، 1400ش.
  5. امینی‌نجفی، عبدالحسین، (علامه امینی)، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1366ش.
  6. ترکمانی، حسینعلی؛ محمدی، جواد، «ارزیابی پژوهش‌های جین‌دمن مک اولیف»، قرآن‌پژوهی خاورشناسان، شماره 17، 1393ش.
  7. پویازاده، اعظم؛ آگاهی، معصومه، «بررسی مقاله «تأویل از دیدگاه شیعه دوازده امامی»، قرآن‌پژوهی خاورشناسان، شماره 9، 1389ش.
  8. جعفری، محمدرضا؛ حائری، سیدحسین، «جستاری در معنای واژۀ «ولی»، امامت‌پژوهی، شماره 1، 1392ش.
  9. جوده، جمال، اوضاع اجتماعی ـ اقتصادی موالی در صدر اسلام، ترجمه: مصطفی جباری و مسلم زمانی، تهران: نشر نی،1382ش.
  10. چرم‌دوز، پری؛ محقق، محمد، «تحلیل و نقد دیدگاه مایکل کوک در خصوص جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در منابع حدیثی شیعه»، قرآن، فرهنگ و تمدن، شماره 2، 1399ش.
  11. ذوقی، امیر، «چندمعنایی واژه‫های ولی و مولی در قرآن کریم»، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شماره 67، سال 26، 1399ش.
  12. راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد، مفردات ألفاظ القرآن‏، بیروت‏: دار الشامیة، 1412ق.
  13. زبیدی، سیدمحمدمرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دارالفکر، بی‫تا.
  14. زمخشری، ابوالقاسم محمودبن‌عمر، أساس البلاغة، بیروت: دار صادر، 1399ق.
  15. شاهرخی، سیدعلاءالدین؛ بهرامی، روح‌الله، «موالی در خلافت امام علیg، مبانی رفتارشناسی امام علیg دربارۀ موالی»، تاریخ اسلام و ایران، سال 22، شماره 14، پیاپی 101، 1391ش.
  16. طباطبایى، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات،1390ق.
  17. طبرسى، فضل‌بن‌حسن‏، تفسیر جوامع الجامع‏، مترجمان، مشهد: بنیاد پژوهش‫هاى اسلامى ‏آستان قدس رضوى، 1375ش.
  18. ـــــــــــــــــــــــ، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو، 1372ش.
  19. طبرى، محمد‌بن‌جریر، ترجمه تفسیر طبرى‏، تهران: توس، 1356ش.
  20. طوسى، محمدبن‌حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‫تا.
  21. عکبری‌بغدادی، محمد‌بن‌محمد بن نعمان، (شیخ مفید)، رسالة فی معنی المولی، قم: المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید،1413ق.
  22. غلامی، اصغر؛ برنجکار، رضا، «تبیین معنای «ولی» در پرتو آیات ولایت»، اندیشه نوین دینی، شماره 30، 1391ش.
  23. فخررازى، محمدبن‌عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی،1420ق.
  24. فیومی، احمدبن‌محمدبن‌علی، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، بیروت: مکتبة العلمیة، بی‌تا.
  25. قرشى، سید على‏اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت، 1375ش.
  26. ـــــــــــــــــــ، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1371ش.
  27. قرطبى، محمدبن‌احمد، الجامع لأحکام القرآن (تفسیر قرطبی)، تهران‏: ناصر خسرو، 1364ش.
  28. ابن‌فارس، أبوالحسین أحمدبن‌فارس‌بن‌زکریاء، معجم مقاییس اللغة، قم: دار الفکر، 1399ق.
  29. کاجی، حسین، «نگاهى به کارنامه فکرى و فرهنگى برخى از ایران شناسان و اسلام شناسان در کانادا»، مجله فرهنگ ملل، 1396ش.
  30. مبرد، محمد‌بن‌یزید، الکامل فی اللغة والادب، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1409ق.
  31. مجمع جهانی شیعه‌شناسی، «نقد دائرة‌المعارف قرآن لیدن براساس آراء و مبانی شیعه2»، 1395، (https://shiastudies.com/fa/
  32. مصلایی‌پوریزدی؛ عباس، کردلویی، ملیکا، «ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی»، پژوهش‫های اعتقادی ـ کلامی، سال اول، شماره 3، 1390ش.
  33. معارف، مجید، «دائرةالمعارف قرآن لیدن، امتیازات و چالش‫ها»، کتاب ماه دین، سال شانزدهم، شماره 72، پیاپی 192، 1392ش.
  34. معلمی، مصطفی؛ اسفندیاری، مجتبی، «ریشه‫های تاریخی تبعیض دربارۀ موالی در عصر خلفا»، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، سال چهارم، شماره 11، 1392ش.
  35. مک‌اولیف، جین‌دمن، دائرةالمعارف قرآن لیدن، ترجمه: خندق آبادی، حسین و همکاران، تهران: حکمت، 1398ش.
  36. مؤدب، سیدرضا، موسوی‌مقدم، سیدمحمد، «نقد دائرةالمعارف قرآن لیدن براساس آرا و مبانی شیعه»، شیعه‌شناسی، سال ششم، شماره 23، 1387ش.
  37. نسفى، عمربن‌محمد، تفسیر نسفى‏، تهران: سروش، 1376ش.
  38. نظری‌توکلی، سعید، «تأثیرپذیری نگرش‫های کلامی از معناشناسی واژۀ «مولی»، مطالعات اسلامی، شماره 78، 1386ش.
  39. https://egrd.eu/index.php/en/events/events-en/dr-sebastian-guenther-the-role-of-religions-in-spreading-peace.html.
  40. https://ccas.georgetown.edu/2011/11/11/dr-sebastian-gunther-speaks. on-ibn-rushd-and-thomas-aquinas/
  41. https://www.uni-goettingen.de/en/.

42.McAuliffe, Jane Dammen, The Encyclopaedia of the Qurʾān, Clients and Clientage, Leiden; Brill, 2001.