گونه‌شناسی و نقد دیدگاه‌های مستشرقان پیرامون مسأله جمع قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 . دانش آموخته کارشناسی ارشد، علوم قرآن و حدیث، الهیات معارف اسلامی و ارشاد، امام صادق ع ، تهران، ایران (نویسنده مسئول)

2 دانشیار، علوم قرآنی، علوم و معارف قرآن کریم، تهران، ایران

10.22034/jqopv.1403.9439

چکیده

قرآن کریم طی 23 سال به‌‌صورت تدریجی بر رسول اکرمk نازل گردید. به گواهی تاریخ آن حضرت از همان ابتدا بر گردآوری و نگارش قرآن کریم اهتمام داشت. مدت‌‌ها پس از وفات آن حضرت دربارۀ فرآیند گردآوری قرآن کریم میان دانشمندان مسلمان اختلاف افتاد و تا به امروز نیز این مسئله محل بحث و گفتگو است. عالمان، جمع‌آوری قرآن را به دو گونه تفسیر می‌کنند: جمع در زمان رسول خداk، و پس از رحلت آن حضرت. خاورشناسان نیز از اوایل قرن 19میلادی به پژوهش حول قرآن کریم روی آورده، نظرات مختلفی در این زمینه مطرح کردند. اولین خاورشناسی که به‌طور مفصل به این موضوع پرداخت، نولدکه، قرآن‌‌پژوه آلمانی در کتاب «تاریخ قرآن» است، و در پی او دیگر مستشرقان و دانشمندان مسلمان نیز دست به پژوهش‌های متعدد‌‌ در این زمینه زدند. پرسش اصلی پژوهش حاضر آن است که دیدگاه‌های مستشرقان حول مسئله جمع‌آوری قرآن در چند دسته قابل طبقه‌‌بندی و گونه‌‌شناسی است، و چه نقدهایی بر نظریه‌های آنها وارد است. به‌‌صورت مختصر با به‌کارگیری روش توصیفی ـ انتقادی این نتیجه حاصل شد که پنج گونه نظریه در موضوع جمع‌آوری قرآن میان مستشرقان متداول است و هرکدام، کم‌وبیش، اشکال‌های متعددی ازقبیل ایصال به مطلوب، نبود تتبع کافی در منابع اسلامی، برداشت مقطعی از منبع، نگاه تاریخی غلط، و غیره دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Typology and Critique of Orientalists’ Views on the Compilation of the Quran

نویسندگان [English]

  • amirhosein hoseinzade 1
  • zohreh akhavanmoghadam 2
1 . MA, Quranic and Hadith Sciences, Theology of Islamic Sciences and Guidance, Imam Sadiq (Peace Be Upon Him), Tehran, Iran (Corresponding Author)
2 Associate Professor . Associate Professor, Quranic Sciences, Sciences and Education of the Holy Quran, Tehran, Iran
چکیده [English]

The Holy Quran was revealed to the Prophet Muhammad (PBUH) gradually over a span of 23 years. Historical records suggest that the Prophet was meticulous in the compilation and documentation of the Quran from its inception. Subsequent to his passing, discussions emerged among Muslim scholars concerning the methodology of the Quran’s compilation, an issue that continues to be debated in contemporary scholarship. There are two predominant interpretations regarding the compilation of the Quran: one posits that it was compiled during the lifetime of the Prophet (PBUH), while the other suggests that it occurred posthumously. Since the early 19th century, orientalists have also engaged in Quranic studies, offering diverse perspectives on the subject. The first orientalist to extensively examine this topic was Theodor Nöldeke, a German scholar, in his work “History of the Quran.” This was followed by numerous studies from both other orientalists and Muslim scholars alike in this domain. The current study’s key concern is how to categorize and typologize orientalists’ perspectives on the Quran’s compilation, as well as what objections can be thrown at their theories. Using a descriptive-analytical method, it was briefly concluded that orientalists have five prevalent theories about the compilation of the Quran, each with several flaws such as insufficient evidence, a lack of thorough research in Islamic sources, partial interpretation of sources, historical inaccuracies, and so on.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Compilation of the Quran
  • History of the Quran
  • Orientalists
  • Distortion
  • Mushaf
  • Revelation
  1.  

    1. قرآن کریم، ترجمه: محمدعلی رضایی اصفهانی و جمعی از اساتید جامعة المصطفی، قم: المصطفی، چاپ دوم، 1388.
    2. ابولیله، محمد محمد، القرآن الکریم من المنظور الاستشراقی، دراسة نقدیة تحلیلة، مصر: دارالنشر للجامعات، 2002م.
    3. ابی‌داوود سجستانی، عبداالله، المصاحف، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1405ق.
    4. احمدی، مهدی، قرآن در قرآن، قم، انتشارات اشراق، چاپ اول، 1374.
    5. اسکندرلو، محمدجواد، مستشرقان و تاریخ‌گذاری قرآن، (پژوهشی در تاریخ‌گذاری قرآن از منظر خاورشناسان)، قم: پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن، 1385.
    6. بخاری، محمد‌بن‌اسماعیل، صحیح بخاری، بیروت: دار القلم، 1407ق.
    7. برتن، جان، «جمع‌آوری قرآن»، مترجم: اسکندرلو، محمدجواد، ناقد: محمدی، محمدحسین، دوفصلنامه علمی قرآن‌پژوهی خاورشناسان، شماره 4، بهار و تابستان 1387.
    8. بریهی‌بهمنشیری، محمد، حسینی، سیدحسام‌‌الدین، «بررسی تطبیقی آراء و نظریات آیت‌الله خویی، آیت‌الله معرفت و تئودور نولدکه پیرامون جمع قرآن کریم»، مطالعات تفسیر تطبیقی، دوره 4، شماره 8، 1398.
    9. بستانی، فواد افرام، فرهنگ ابجدی، تهران: اسلامی، چاپ دوم، 1375 ه.ش.
    10. بلاشر، رژی، در آستانۀ قرآن، ترجمه: محمود رامیار، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بی‌تا.
    11. پارسا، فروغ، خاورشناسان و جمع و تدوین قرآن کریم، قم: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1399.
    12. جیل کریست، جون، جمع القرآن، بی‌جا، بی‌تا.
    13. حجتی، محمد باقر، پژوهشی در تاریخ قرآن، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1387ش.
    14. حکیم، سیدمحمدباقر، علوم القرآن، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1417ق.
    15. خویی، سید ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، لبنان، بیروت، دارالزهرا، 1408.
    16. دیون‌پورت، جان، عذر تقصیر به پیشگاه محمد و قرآن، ترجمه: سیدغلامرضا سعیدی، تهران: انتشارات شرکت حاج محمدحسین اقبال و شرکاء، بی‌تا.
    17. رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران: امیر کبیر، 1362ش.
    18. رضایی‌هفتادر، حسن، «بررسی آرای قرآن‌پژوهان غربی دربارۀ تدوین قرآن»، قبسات، شماره57، پاییز 1389.
    19. رضایی‌هفتادر، حسن، «بررسی کتاب جمع‌‌آوری قرآن جان برتن»، دوفصنامه قرآن‌پژوهی خاورشناسان، سال چهارم، شماره 7، پاییز و زمستان 1388.
    20. سالم، ساسی، نقد الخطاب الاستشراقی الظاهرة الاستشراقیة و اثرها فی الدراسات، بی‌جا، بی‌تا.
    21. طاهری، حبیب‌االله، درس‌هایی از علوم قرآنی، قم: انتشارات اسوه (وابسته به سازمان اوقاف و امور خیریه)، 1370.
    22. طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه: سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم: جامعه مدرسین، 1374ش.
    23. عسکری، سیدمرتضی، القرآن الکریم و روایات المدرستین، قم: المجمع العلمی الاسلامی، 1415ق
    24. الغزالی، مشتاق بشیر، القرآن الکریم فی دراسات المستشرقان (دراسة فی تاریخ القرآن: نزوله و تدوینه و جمعه)، دمشق: دارالنفائس، 1342ق
    25. فقیهی، علی‌نقی، «جمع‌‌آوری قرآن در زمان پیامبرk»، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، 1378.
    26. معارف، مجید، درآمدی بر تاریخ قرآن، تهران: نبأ، 1378.
    27. معرفت، محمدهادی، مصونیت قرآن از تحریف، ترجمه: محمد شهرابی، قم: بوستان کتاب، 1387.
    28. موتسکی، هارالد، «جمع و تدوین قرآن، بازنگری در دیدگاه‌های غربی در پرتو تحولات جدید روش شناختی»، ترجمه: مرتضی کریمی‌نیا، نشریه هفت آسمان، 1385ش.
    29. مونتگمری وات، ویلیام، الاسلام و المسیحیة فی العام المعاصر، ترجمه: عبدالرحمن عبداالله الجمیع، قاهره: الهیئه المصریه، 2001م.
    30. نفیسی، شادی، تاریخ استشراق و سیر تحول مطالعات قرآنی در غرب، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1398.
    31. نیل‌ساز، نصرت، «شکل و ساختار قرآن»، آیینه پژوهش، سال 25، شماره 56، آذر تا اسفند 1393.
    32. همتی‌گلیان، عبداالله، تاریخچه شرق‌شناسی؛ کاوشی در سیر مطالعات اسلامی در غرب، مشهد: جهاد دانشگاهی، 1386ش.
    33. Aloys Sprenger, Das Leben und die Lehre des Mohammad, ‎ Forgotten Books, 2018.
    34. Leo W. Winter, Der Koran. Das heilige Buch des Islam. Nach der Übertragung von Ludwig Ullmann neu bearbeitet und erläutert von, ‎ Wilhelm Goldmann, 1997.

    35.John Simpson and Edmund Weiner, The Oxford English Dictionary, United Kingdom, Oxford University Press, 1998