تحلیل و ارزیابی مدخل درد و رنج در دایرة المعارف قرآن لیدن

حزباوی, نوال; احسانی, کیوان

doi:10.22034/jqopv.2023.9436

تحلیل و ارزیابی مدخل درد و رنج در دایرة المعارف قرآن لیدن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک، اراک، ایران (نویسنده مسئول)

² . استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک، اراک، ایران

10.22034/jqopv.2023.9436

چکیده

مدخل «درد و رنج» نوشته یکی از مستشرقان به نام مارگاریتا تی. هیمسکرک است که در دایرةالمعارف قرآن لیدن به چاپ رسیده است. این مدخل دارای پنج بخش، شامل درد و رنج در قرآن، درد و رنج در روایات و درد و رنج از دیدگاه معتزله، اشاعره و عارفان است. پژوهش حاضر به‌منظور فراهم‌ساختن زمینۀ آشنایی افکار عمومی با اسلام ناب محمدی و روشن ساختن فضای فکری مستشرقان درخصوص آموزه‌های دینی، به‌ویژه مباحث قرآنی به روش توصیفی - تحلیلی به بررسی و نقد این مدخل پرداخته است. در این جستار ضمن اشاره به محتوای مقاله، نظریات هیمسکرک دربارۀ درد و رنج با استفاده از مصادر معتبر اسلامی مورد نقد قرار داده شده و این نتیجه حاصل شده است که با وجود اینکه این مسـتشرق درصدد انعکاس آرای مسلمانان است؛ اما هیچ‌گونه مراجعه به منابع اسلامی، به‌ویژه کتب تفسیری و نقل قولی از منابع شیعی در این‌باره نداشته است. همچنین دیدگاه‌های ذکرشده با تتبع اندک و سطحی از آیات قرآن و در جهت تبیین باورهای کلامی گروه‌های معتزله و اشاعره و عارفان دربارۀ درد و رنج بوده و با جمع‌بندی غیرعلمی و بیان اقوال ناقص و نیز ذکر برخی اقوال شاذ انصاف را رعایت نکرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Critical Analysis of the Entry “Pain and Suffering” in the Encyclopaedia of the Quran Leiden (EQ)

نویسندگان [English]

naval hazbavi ¹
keyvan ehsani ²

¹ . Ph.D Candidate of Quran and Hadith Sciences, Arak University, Arak, Iran (Corresponding Author)

² . Assistant Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Arak University, Arak, Iran

چکیده [English]

The entry titled “Pain and Suffering,” authored by Margaretha T. Heemskerk, is published in the Encyclopaedia of the Quran Leiden. It has been organized into five sections, addressing the concepts of pain and suffering as presented in the Quran, in Hadith, and through the lenses of Mu’tazilites, Ash’arites, and mystics. This research employs a descriptive-analytical methodology with the objective of making the authentic teachings of Islam accessible to the public and clarifying the perspectives of Orientalists on religious doctrines, particularly those issues related to the Quran. The study critically assesses Heemskerk’s interpretations of pain and suffering, utilizing credible Islamic sources. The results suggest that although Heemskerk aims to represent Muslim perspectives, she neglects to cite essential Islamic sources, notably Shi’a tafsir and narrational literature. Furthermore, her interpretations stem from a superficial and limited examination of Quranic verses and aim to elucidate the theological beliefs of the Mu’tazilites, Ash’arites, and mystics regarding pain and suffering. The analysis concludes that Hemskerk’s compilation is unscientific, quoting incomplete statements and citing some obscure opinions, thereby lacking impartiality.

کلیدواژه‌ها [English]

Pain and Suffering
Orientalists
Margaretha T. Heemskerk
Encyclopaedia of the Quran Leiden

مراجع

قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، اسوه، تهران: 1373ش.
ابن‌بابویه (صدوق)، محمد، الخصال، برهان، تهران، 1354ش.
ابن‌حجر، احمدبن‌علی، الإصابة فی تمییز الصحابه، دارالکتب العلمیه، بیروت: 1328ق.
ابن‌‌شاذان، فضل، الایضاح، به ‌کوشش جلال‌الدین محدث ارموی، تهران: 1350ش.
ابن‌عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، دارالکتب العلمیه، بیروت: 1422ق.
ابن‌قتیبه، عبدالله‌بن‌مسلم، تأویل مختلف الحدیث، دارالکتب العلمیه، بیروت: 2002م.
ابن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم، لسان العرب، چاپ سوم، دارالفکر، بیروت: 1414ق.
اسدآبادی، قاضی عبدالجبار، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، دار المصریه، قاهره: 1962م.
الهی، عباس؛ «تحلیل انتقادی بر مقاله شخصیت پیامبر اکرمk در دایره المعارف قرآن لیدن»، دوفصلنامه علمی قرآن‌پژوهی خاورشناسان، سال هفدهم، ش سی و سوم، پاییز و زمستان ۱۴۰۱ش.
باقلانی، قاضی ابوبکر، تمهید الاوائل و تلخیص الدلائل، مؤسسه الکتب الثقافیه، بیروت: 1987ق.
بخاری، محمدبن‌اسماعیل، صحیح بخاری، چاپ سوم، دارالفکر، بیروت: 1391ش.
بغدادی، عبدالقاهر ابن‌طاهر، اصول الدین، دارالکتب العلمیه، بیروت: 1401ق.
تفتازانی، سعدالدین، شرح المقاصد، منشورات شریف رضی، قم: 1409ق.
ثقفی‌تهرانی، محمد، روان جاوید، چاپ سوم، برهان، تهران: 1398ش.
جوادی‌آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، چاپ دوم، اسراء، ثم: 1393ش.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، چاپ دوم، دانشگاه تهران، تهران، 1377ش.
راغب‌اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دارالشامیه، بیروت: 1416ق.
رضایی‌اصفهانی، محمدعلی؛ اعتصامی، سید مهدی، «معرفی و بررسی دایرةالمعارف قرآن، الیور لیمن»، دوفصلنامه علمی قرآن‌پژوهی خاورشناسان، سال چهارم، شماره پنجم، پاییز و زمستان 1387ش.
زحیلی، وهبةبن‌مصطفی، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، چاپ دوم، دارالفکر المعاصر، بیروت: 1418ق.
سادات‌سیدی، اکرم؛ علوی‌زاده، سیدمحمد، «نقد تحلیلی آرای مستشرقان دربارۀ اصحاب کهف با تأکید بر آموزه‌های قرآن»، دوفصلنامه علمی مطالعات تفسیر تطبیقی، سال هفتم، شماره اول، بهار و تابستان 1401ش.
شاه‌عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثناعشرى، چاپ ‏اول، میقات، تهران: 1384ش.
شریف رضی، نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، امیرالمؤمنینg، تهران، 1393ش.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم: 1374ش.
طبرسی، فضل‌بن‌حسن، مجمع البیان لعلوم القرآن، چاپ سوم، ناصر خسرو، تهران: 1372ش.
طریحی، فخرالدین‌بن‌محمد، مجمع البحرین، چاپ سوم، مرتضوی، تهران: 1375ش.
عبدالباقی، محمد فؤاد، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، دارالکتب المصریه، قاهره: 1364ش.
علم‌الهدی، سید مرتضی، الذخیرة فی علم الکلام، تحقیق: سید احمد حسینی، مؤسسه النشر الاسلامی، قم: 1378.
فاتحی‌پیکانی، حمیده؛ فدایی، محمدجواد، «راهکارهای کنشی مراقبت معنوی از منظر آیات و روایات»، فصلنامه علمی قرآن‌ و علوم اجتماعی، سال اول، شماره چهارم، زمستان 140ش.
فخررازی، محمدبن‌عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، دار احیاء التراث العربی، بیروت: 1420ق.
فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد، العین، چاپ دوم، هجرت، قم: 1425ق.
فیروزآبادی، محمدبن‌یعقوب، قاموس المحیط، شرکه ‌مکتبه مصطفی‌ البابی ‌الحلبی‌ و اولاده، مصر: 1420ق.
قانعی، علی؛ ابراهیمی، لیلا؛ درستی، مهدی، «نقد و بررسی مدخل همسران پیامبر از دایره المعارف قرآن لیدن EQ»، دوفصلنامه علمی قرآن‌پژوهی خاورشناسان، سال هفدهم، شماره سی‌وسوم، پاییز و زمستان ۱۴۰۱ش.
قرائتی، محسن، تفسیر نور، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، تهران: 1363ش.
قرطبی، محمدابن‌احمد، الجامع لاحکام القرآن، چاپ دوم، ناصر خسرو، تهران: 1364ش.
قطب، سید، فی ظلال القرآن، چاپ هفدهم، دارالشروق، بیروت: 1387ش.
کلینی، محمدبن‌یعقوب، کافی، چاپ دوم، دارالکتب الاسلامیه، قم: 1407ق.
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، چاپ دوم، دار احیاء التراث العربی، بیروت: 1403ق.
مصباح‌یزدی، محمدتقی، خداشناسی، چاپ سوم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe، تهران: 1396ش.
مطهری، مرتضی، عدل الهی، چاپ چهلم، صدرا، تهران: 1399ش.
مفید، ابوعبدالله محمد‌بن‌نعمان، اوائل المقالات، کنگره شیخ مفید، قم: 1414ق.
مکارم‌شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران: 1368ش.
Heemskerk, Margaretha, Suffering in the Mu tazilite theology, Abd al-Jabbār’s teaching on pain and divine justice, Liden, Brill, 2000.
McAuliffe, Jane Demmen, Encyclopaedia of the Quran EQ, Liden-Boston, Brill, 2006.