نقد پژوهی رویکرد مستشرقان در تحلیل شخصیت قرآنی امام حسین(ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 . استادیارگروه قرآن و مستشرقان،مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران

2 دکتری دانشگاه ادیان و مذاهب، رشته الهیات، گرایش قرآن و حدیث، دانشکده قرآن و حدیث، گروه علوم قرآنی (نویسنده مسئول).

10.22034/jqopv.2024.9433

چکیده

بررسی شخصیت امام حسینg و تاریخ‌نگاری قیام عاشورا همواره محل بحث اندیشمندان مسلمان و بالاخص شیعیان بوده است؛ زیراکه عاشورا بسان نقطه عطفی، تاریخ تشیع را متحول نموده و آثارش تا امروز نیز پابرجاست و نسل‌های مختلف شیعه و مسلمان با تأسی از شیوه و الگوی امام حسینg در تقابل با ظلم و ستم، پرچم ظلم‌ستیزی را در سرتاسر جهان مقابل طاغوتیان برافراشته‌اند؛ و این پررنگ بودن واقعه عاشورا و پرداختن شخصیت امام حسینg تحت عناوین مختلف تاریخی، هنری، اجتماعی و سیاسی، باعث شده تا برخی از مستشرقان که به دلایل مختلف به شیعه‌شناسی روی آورده‌اند، از پرداختن و بررسی شخصیت امام حسینg و قیام عاشورا غافل نگشته و در آثار خود با رویکردهای مختلف آن را مورد مداقه و پژوهش قرار داده‌اند. ازاین‌رو مقاله حاضر با روش توصیفی – تحلیلی و با گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای و تجزیه و تحلیل محتوایی به موضوع «جریان‌شناسی مستشرقان در مواجهه با تحلیل شخصیت امام حسینg از دوران حیات پیامبر اسلامk تا قیام عاشورا» پرداخته و با حفظ امانت‌داری گزارش‌ها و تحلیل‌های مستشرقان را از این مسئله مورد کنکاش قرار داده و برآمد تحقیق بیانگر آن است که‌ امام حسینg در آثار مستشرقان تنها منحصر به واقعه عاشورا نبوده؛ بلکه در آثار برخی از مستشرقان همچون: لویی ماسینیون، گابریل دانگیری، وچیا والیری و... گزارشاتی از تحلیل شخصیت حضرتg در چهار دوره: 1- دوره نبی مکرم اسلام، 2- دوره خلفای راشدین، 3- دوران امام علیg و 4- دوران امام حسنg دیده می‌شود که البته در پرداختن به دوران امام حسنg برخی از غرض‌ورزی‌ها در آثار مستشرقان دیده می‌شود که سعی بر تحریف تاریخ و حقیقت داشته و در تلاش برای تصویرسازی اختلافی ساختگی بین حسنینc هستند. گروهی از مستشرقان در باب عوامل قیام عاشورا، مسائلی همچون مخالفت با خلافت موروثی بنی‌امیه و دعوت کوفیان از امام حسینg را ازجمله عوامل مهم و تأثیرگذار بر قیام امام حسینg ‌دانسته‌اند. با بررسی آثار برخی از مستشرقان همچون: فرانسیکو گابریلی، انتوان بارا، موسیو ماربین و... مشخص شد که ایشان، همراه داشتن زنان و اطفال حسینg را نمایانگر مظلومیت حضرتg دانسته‌اند و امر به معروف، آزادگی و تن ندادن به ذلت، احیای اسلام را ازجمله اهداف قیام برشمرده‌اند که موجب شده قیام عاشورا به‌عنوان الگویی عملی برای مسلمانان، در تقابل و رهایی از مستکبران در طول تاریخ نقش ایفا نماید. ارائه نظریات مستشرقان به برخی از آیات قرآن کریم (همچون آیه مباهله، آیه تطهیر، آیه مودت و آیه 37 سوره بقره) که در شأن نزول اهل‌بیتb و امام حسینg بر طبق نظر مفسران شیعه و اهل‌سنت وارد شده است، ادعای مغرضانه برخی از مستشرقان مبنی‌بر اختلاف نظر و شخصیت امام حسن و امام حسینc و وجود برخی از اشتباهات و یا اغراض مادی بالاخص در حرکت و قیام عاشورا، کاملاً مردود و باطل است و نشان می‌دهد که برخی از جریانات استشراقی، با هدف و اغراض شخصی و یا جریانی و همچنین به علت نبود رجوع و استناد به کتب اصیل اسلامی، درصدد تحریف شخصیت امام حسینg برآمده‌اند که برخی از آیات نورانی قرآن کریم که در شأن امام حسینg نازل شده است، این ادعای بی‌ارزش را باطل می‌سازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Critical Study of Orientalists’ Approach in Analyzing the Quranic Character of Imam Hossein (AS)

نویسندگان [English]

  • Bagher Riahi Mehr 1
  • Hossein Sepehri Fard 2
1 . Associate Professor of the Quran and Orientalist Department, Quran and Hadith Higher Education Complex, Al-Mustafa International University, Qom, Iran
2 . Ph.D. from University of Religions and Denominations in the Field of Theology, Orientation of Quran and Hadith, Faculty of Quran and Hadith, Department of Quranic Sciences (Corresponding Author)
چکیده [English]

The character / personality of Imam Hossein (AS) and the historiography of the Ashura uprising have consistently been pivotal topics of discussion among Muslim scholars, particularly within Shia Islam, as the events of Ashura have profoundly shaped Shia history and continue to exert a significant influence today. Inspired by Imam Hossein’s (AS) stand against oppression, generations of Shia and Muslims have raised the banner of resistance against tyranny across the globe. This prominent role of the Ashura event, along with the extensive focus on Imam Hossein’s (AS) character in various historical, artistic, social, and political contexts, has led some Orientalists, who have shown interest in Shia studies for diverse reasons, to explore and analyze the character of Imam Hossein (AS) and the Ashura uprising from multiple perspectives. This article employs a descriptive-analytical approach, utilizing library research and content analysis, to explore the topic of “Orientalist Perspectives on the Analysis of Imam Hossein’s (AS) Character from the Era of the Prophet Muhammad (PBUH) to the Ashura Uprising.” It critically examines the reports and analyses provided by Orientalists, remaining faithful to their original content. The findings reveal that in the works of some Orientalists, such as Louis Massignon, Gabriel Danjiri, and Vechia Valieri, Imam Hossein (AS) is not restricted solely to the Ashura event. Their analyses span four distinct periods: 1) the time of Prophet Muhammad (PBUH), 2) the era of the Rightly Guided Caliphs, 3) the period of Imam Ali (AS), and 4) the time of Imam Hassan (AS). However, some biases are evident in the discussions on Imam Hassan (AS) where Orientalists have attempted to fabricate conflicts between Hasan and Hossein (AS), distorting historical truths. Certain Orientalists have attributed the causes of the Ashura uprising to factors such as opposition to the hereditary caliphate of the Umayyads and the invitation extended to Imam Hossein (AS) by the people of Kufa. For example, Francisco Gabrieli, Antoine Bara, and Monsieur Marbin viewed the presence of women and children with Imam Hossein (AS) as indicative of his oppression. They identified key objectives of the uprising, including the promotion of virtue, freedom, resistance to humiliation, and the revival of Islam, thus presenting Ashura as a practical model for Muslims to confront and liberate themselves from oppressors throughout history. The evaluation of Orientalist theories concerning certain Quranic verses (such as the Verse of Mubahala, the Verse of Purification, the Verse of Affection, and Verse 37 of Surah Baqarah) — which Shia and Sunni interpreters assert were revealed regarding the Ahl al-Bayt (AS) and Imam Hossein (AS) — undermines the biased claims made by some Orientalists about differences between the characters of Imam Hassan and Imam Hossein (AS). This examination highlights errors or material biases, particularly related to the Ashura movement and uprising, demonstrating that some Orientalist perspectives, influenced by personal or ideological biases and lacking reference to authentic Islamic sources, have sought to distort the character of Imam Hossein (AS). The luminous Quranic verses revealed in his honor refuted such distortions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Orientalists
  • Character of Imam Hossein (AS)
  • Approach
  • Quranic Verses
  • Shia Interpreters
  • Sunni Interpreters
  1. قرآن کریم، ترجمه: محمدعلی رضایی اصفهانی و جمعی از اساتید جامعة المصطفی، قم: المصطفی، چاپ دوم، 1388.
  2. ابن‌اثیر، مبارک بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت: دارالفکر، 1398ق.
  3. ابن‌بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، الخصال، ترجمه: باقر کمره‌ای، چ هفتم، تهران: کتابچی، 1374.
  4. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، عیون اخبار الرضا، تهران: نشر صدوق، 1372.
  5. ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، منهاج السنة النبویة، دارالکتب العلمیه، بیروت: بی‌تا.
  6. ابن‌حنبل، احمد بن محمد، مسند حنبل، قم: موسسه تبیان، چاپ دوم، 1387.
  7. ابن‌شهرآشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالبg، قم: نشر علامه، 1379.
  8. احمدوند، عباس، گذری بر مطالعات شیعی در غرب، مقالات و بررسی‌ها، تهران: دانشکده الهیات دانشگاه تهران، 1377.
  9. اسعدی، مرتضی، مطالعات اسلامی در غرب انگلیسی زبان، تهران: سمت، 1381.
  10. آلوسی، محمود، روح المعانی فی تفسیر قرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1415.
  11. اندروجی، نیومن، دوره شکل‌گیری تشیع دوازده امامی، گفتمان حدیثی میان قم و بغداد، شیعه‌شناسی، قم: 1386.
  12. ایوری، پیتر، تاریخ معاصر ایران، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، تهران: آشیانه کتاب، 1382.
  13. بارا، انتوان، حسینg در اندیشه مسیحیت، غلامحسین انصاری، تهران: چاپ و نشر بین‌الملل، 1388.
  14. بارانی، محمدرضا، تاریخ مطالعات اسلامی در غرب، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفیk، 1395.
  15. بدری، عبدالرحمن، فرهنگ کامل خاورشناسان، ترجمه شکرالله خاکرند، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، 1375.
  16. بروکلمان، کارل، تاریخ ملل و دول اسلامی، هادی جزایری، تهران: نشر علمی و فرهنگی، 1383.
  17. بلاذری، احمد بن یحیی بن جابر، انساب الاشراف، بیروت: دارالفکر، 1424.
  18. بنجامین، ساموئل گرین ویلر، ایران و ایرانیان «عصر ناصرالدین شاه»، ترجمه: حسین کردبچه، ‌تهران: بی‌نا، 1363.
  19. بیضاوی، عبدالله بن عمر، ق، أنوارالتنزیل و أسرار التأویل، تحقیق محمد عبدالرحمن المرعشی، بیروت: دارالإحیاء التراث العربی، ۱۴۱۸.
  20. ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، تحقیق: احمد محمد شاکر و دیگران، بیروت: دار الفکر، 1408ق.
  21. تقی‌زاده‌انصاری، بدر، امام حسینg در آیینه تاریخ، تهران: نشر علوم روز، 1380.
  22. تقی‌زاده‌داوری، محمود، تصویر امامان شیعه در دایرةالمعارف اسلام، قم: موسسه شیعه‌شناسی، 1393.
  23. تلاشان، حسن و دیگران، نقش مکتب تشیع در پیروزی انقلاب ایران از دیدگاه مستشرقان، شیعه شناسی، ش47. 1393
  24. جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم: انصاریان، 1384.
  25. چلکوفسکی، پیتر، تعزیه هنر بومی پیشرو ایران، داوود حاتمی، تهران: علمی فرهنگی، 1367.
  26. حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، به کوشش محمودی، تهران: وزارت ارشاد، ۱۴۱۱ق.
  27. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، محقق: الوادعی، ریاض، دارالحرمین، 1417ق.
  28. حسینی، غلام‌احیا، شیعه‌پژوهی و شیعه‌پژوهان انگلیسی‌زبان، قم: ‌شیعه‌شناسی، 1387.
  29. دانگیری، گابریل، شهسوار اسلام، کاظم عبادی، تهران: سازمان کتاب‌های جیبی، 1340.
  30. داوری‌اردکانی، رضا، دربارۀ غرب، تهران: هرمس، 1388.
  31. دونالدسون، دوایت، مذهب شیعه (تاریخ اسلام در ایران و عراق)، عباس احمدوند، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1395.
  32. رضایی‌هفتادر، حسن، راجی، مرضیه، نقد آرای مستشرقان در مورد جایگاه زن در اسلام در مقایسه با دیدگاه مقام معظم رهبری، دوفصلنامه علمی قرآن‌پژوهی خاورشناسان، سال هجدهم، ش 35، پاییز و زمستان 1402.
  33. زمانی، محمدحسن، شرق‌شناسی و اسلام‌شناسی غریبان: تاریخچه، اهداف، مکاتب و گستره فعالیت مستشرقان، قم: بوستان کتاب، 1385.
  34. زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407ق.
  35. زنجانی، ابوعبدالله، عظمت حسین بن علی، تهران: صحیفه خرد، 1384.
  36. سایکس، سرپرسی مولزورث، تاریخ ایران، سید محمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران: چاپخانه علمی، 1368.
  37. سپهری‌فرد، حسین، ریاحی‌مهر، باقر، خاستگاه و شکل‌گیری فقه القرآن از منظر مستشرقان، دوفصلنامه علمی قرآن‌پژوهی خاورشناسان، سال هفدهم، شماره 33، 1401.
  38. سعید، ادوارد، شرق‌شناسی، ترجمه لطفعلی خنجی، تهران: امیرکبیر، 1386.
  39. شکرخدایی، سید احسان، امام حسینg از دیدگاه شرق‌شناسان، تهران: پیام آزادی، 1387.
  40. شوارتز، استفان، دو چهره اسلام: اسلام وهابی، اسلام شیعی، ترجمه سعید عابدپور، قم: خاکریز،1390.
  41. شیمل، آنه ماری، ابعاد عرفانی اسلام، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1384.
  42. ـــــــــــــــ، درآمدی بر اسلام، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1387.
  43. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار الذکر، 1417ق.
  44. ـــــــــــــــــــــــ، شیعه در اسلام، قم: بوستان کتاب، 1386.
  45. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القران، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
  46. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن تأویل آی القران (تفسیر طبری)، بیروت: دار المعرفه، 1412.
  47. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق و تصحیح أحمد حبیب قصیر العاملی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1409ق.
  48. طوسی، محمد بن حسن، امالی طوسی، بیروت: دار ابن کثیر، 1414.
  49. عبدالمحمدی، حسین، مستشرقان و پیامبر اعظمk، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفیk، 1392.
  50. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نورالثقلین، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1370.
  51. العقیقی، نجیب، المستشرقون، القاهره، دارالمعارف، 1965م.
  52. فریشلر، کورت، امام حسینg و ایران، ترجمه ذبیح‌الله منصوری، تهران: جاویدان، 1385.
  53. قشیری نیشابوری، مسلم بن الحجاج، صحیح مسلم، بیروت: دارالفکر، 1980م.
  54. مادلونگ، ویلفرد، جانشینی حضرت محمدk پژوهشی پیرامون خلافت نخستین، احمد نمایی و جمعی از مترجمان، مشهد، آستان قدس رضوی، 1377.
  55. ماربین، سیاست الحسینیه، تبریز، نشر حقیقت، 1348.
  56. ماسینیون، لویی، مباهله در مدینه: اسلام و مسیحیت، محمودرضا افتخارزاده، تهران: رسالت قلم،1377.
  57. مسعودی، علی بن الحسین، مروج الذهب، ابوالقاسم پاینده، تهران: نشر علمی و فرهنگی، 1409ق.
  58. مسکویه رازی، ابوعلی، تجارب الامم، ترجمه: ابوالقاسم امامی، تهران: سروش، 1389.
  59. مطهرنیا، محمود، مستشرقان و بنی‌اعظم، تهران: پژوهشگاه هنر و ارتباطات، 1389.
  60. مظلومی، رجبعلی، رهبر آزادگان، تهران: واحد تحقیقات اسلامی بنیاد بعثت، چاپ چهارم، 1362.
  61. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: اسلامیه، 1374ش.
  62. موسوی‌زوارق، داوود، واقعه عاشورا از دیدگاه مستشرقان، تهران: مصباح الهدی،1382.
  63. هاشمی‌نژاد، عبدالکریم، درسی که حسین به انسان‌ها آموخت، تهران: نشر شاهد، چاپ چهارم،1380.
  64. هالیستر، جان نورمن، تاریخ تشیع در هند، آذرمیدخت مشایخ فریدونی، تهران: نشر مرکز دانشگاهی، 1373.
  65. الهامی، داوود، تحریف‌شناسی عاشورا در پرتو امام‌شناسی، قم: مکتب اسلام، 1387.
  66. هولت.پی.ام و جمعی از نویسندگان، تاریخ اسلام کمبریج، تیمور قادری، تهران: مهتاب، 1387.
  67. ولایتی، علی اکبر، فرهنگ و تمدن اسلامی، قم: ‌دفتر نشر معارف، چاپ چهارم، 1384.
  68. ولهاوزن، یولیوس، تاریخ سیاسی صدر اسلام، محمودرضا افتخارزاده، تهران: دفتر نشر معارف اسلامی، 1375.
  69. الویری، محسن، مطالعات اسلامی در غرب، تهران: سمت، 1381.
  70. Ayoub، Mahmood, , (Asura)، Encyclopaedia Of Iranica, Volume 2، New York. 2008.
  71. Howard،K.A،, (Husain Ibn Ali)، The Encyclopaedia Of Religion، Volume5, United States of America. 1986.
  72. Howard،K.A،, (Husayn Ibn Ali)، The Encyclopaedia Of Religion، volum5&8، United States Of America. 1988.
  73. Hennri, , Fatima et les Filles de Mahomet. Rome. 1912.
  74. Lammens، henri،, le califat de yazid ler, Roma. 1922.
  75. Madelung، Wilferd, , (Husayn Ibn Ali Ibn Abi Talib)، Encyclopaedia Of Iranica، volum12، 201.8.
  76. Netton، Ian Richard،, (Husain Ibn Ali)، Encyclopaedia Of Islamic Civilisation And Religion, New York. 2010.
  77. Netton، Ian Richard،, (Husayn Ibn Ali) ، Encyclopaedia Of Islamic Civilisation and Religion، .New York. 2011.
  78. Pelly، Lewis،, The Miracle Play Of Hasan And Husain، 1879.
  79. Safra، Jacob E،, )Husayn Ibn ALI), Encyclopaedia Of Britanica، Volum 6، 1998.
  80. Vagliery, Veccia , , (Husayn B. Ali B. AbiTalib)، Encyclopaedia of Islam، Volume III ، 2012.

Watt، W.Montgomery،, (Hasan and Husain)، Encyclopaedia Of Americana، volum 13، U.S.A. 2000