تحلیل انتقادی دیدگاه الکساندر دی.کنیش درباره روش تفسیری غزالی و ابن‌عربی

مزرئی, رسول; رضایی هفتادر, حسن; نصیریان, صفر

doi:10.22034/jqopv.2024.9431

تحلیل انتقادی دیدگاه الکساندر دی.کنیش درباره روش تفسیری غزالی و ابن‌عربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ سطح 4 حوزه و مدیر مرکز تخصصی مذاهب اسلامی (سطح3) حضرت ولی عصر(عج) گرگان، ایران

² دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، ایران (نویسنده مسئول)

³ استادیار گروه آموزش معارف اسلامی،دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

10.22034/jqopv.2024.9431

چکیده

مقاله پیش‌رو، به بررسی دیدگاه الکساندر دی.کنیش (Alexander D. Knysh)، نویسنده مقاله «تصوف و قرآن» در دائرة‌المعارف قرآن لایدن درباره روش تفسیری غزالی و ابن‌عربی می‌پردازد. کنیش با استناد به ظاهر برخی از متون غزالی، تفسیر یا تأویل از نگاه وی را همانند تعبیر و تأویل خواب و رؤیا دانسته است. این نظریه، از نظریه برخی از فیلسوفان متقدم همچون ابن‌سینا سرچشمه می‌گیرد که تفسیر قرآن را رمزگشایی از باطن و حقیقت آن دانسته‌اند. همچنین ‌کنیش، ابن‌عربی را به بیان‌ نکردن روش تفسیری و پیروی نکردن از منطق متعارف فهم متن و نیز به خدمت گرفتن قرآن در جهت اثبات نظریه وحدت وجود متهم کرده است. نگارنده با استناد به آثار غزالی و ابن‌عربی و با روش تبیینی - تحلیلی، به این نتیجه رسیده است که غزالی نیز همچون اهل معرفت، تأویل را به معنای عبور از ظاهر به باطن کلام دانسته و به ابقاء ظواهر آیات معتقد است، نه اینکه ظاهر فقط درحد رمزگشایی از باطن باشد. همچنین ‌تفاسیر ابن‌عربی روش‌مند بوده و او در تفسیر و تأویل آیات قرآنی، از هر دو روش علمی و شهودی بهره برده و در لابه‌لای تفاسیر خود، به مبانی و ملاک‌های تفسیر عرفانی اشاره کرده و نیز با کشف و شهود، به نظریه وحدت وجود رسیده و پس از تبیین فلسفی آن و بیان فروعات و لوازمش، از آن در تفسیر آیات متشابه و رفع تناقضات ظاهری قرآن بهره جسته و تفاوت آشکاری است بین مستند‌سازی و تفسیر به رأی.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Critical Analysis of Alexander D. Knysh’s View on the Exegetical Methods of Ghazali and Ibn Arabi

نویسندگان [English]

Rasol Mazraei ¹
Hasan Rezaee Haftador ²
safar nasirian ³

¹ Level 4 of the Field and Director of the Specialized Center of Islamic Sects (level 3) of Hazrat Wali Asr (AJ) of Gorgan, Iran

² . Assistant Professor of the Department of Quranic and Hadith Sciences, Farabi Campus of Theology, University of Tehran. (Corresponding Author)

³ Department of Islamic Education, Farhangian University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Alexander D. Knysh, author of the entry “Sufism and the Quran” in the Encyclopaedia of the Quran (Leiden), discusses the exegetical methodologies of Ghazali and Ibn Arabi. Knysh compares Ghazali’s interpretation (ta’wil) to the interpretation of dreams and visions, citing the apparent content of some of his books. This viewpoint is based on the opinions of older philosophers such as Avicenna (Ibn Sina), who saw Quranic interpretation as decoding its core meaning and essence. Knysh also criticizes Ibn Arabi of failing to give a coherent interpretative method, deviating from normal text interpretation reasoning, and using the Quran to support his notion of the oneness of being (wahdat al-wujud). By referring to the works of Ghazali and Ibn Arabi and employing an explanatory-analytical method, the author concludes that Ghazali, like other mystics, saw ta’wil as transcending the outward appearance to reach the inner meaning of the text while maintaining the validity of the verses’ outward meanings, rather than simply decoding the inner meanings. Furthermore, Ibn Arabi’s interpretations are meticulous, using both scientific and intuitive ways to interpret Quranic texts. In his interpretations, he draws on the principles and criteria of mystical exegesis and, using mystical insights, develops the thesis of unity of being. After a philosophical exposition of the theory and its ramifications, he utilized it to interpret unclear verses and resolve apparent inconsistencies in the Quran, distinguishing clearly between substantiated interpretation and subjective exegesis (tafsir biray).

کلیدواژه‌ها [English]

Alexander D. Knysh
Ghazali
Ibn Arabi
Ta’wil
Dream Interpretation
Oneness of Being (wahdat al-wujud)

مراجع

ابن‌سینا، حسین، الاشارات و التنبیهات، نشر بلاغۀ، قم: 1375ش.
ــــــــــــ، الشفاء (الهیات)، مکتبه آیت الله مرعشی، قم: 1404ق.
ابن‌عربی، محیی‌الدین، الفتوحات المکیه، دار الصادر، بیروت: بی تا.
ـــــــــــــ، فصوص الحکم، انتشارات الزهراء، بی جا، 1370ش.
بدوی، عبدالرحمن، تاریخ اندیشه‌های کلامی در اسلام، ترجمه: حسین صابری، نشر آستان قدس، مشهد: 1374ش.
حسن‌زاده‌آملی، حسن، ممد الهمم در شرح فصوص الحکم، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران: 1378ش.
خمینی، روح‌الله، تهذیب الاصول، نشر اسماعلیان، بی جا: 1382ق.
ــــــــــ، مصباح الهدایة الی الخلافۀ و الولایة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران: 1376ش.
رضایى‌اصفهانى، محمدعلی، درسنامه روش‌ها و گرایش‌هاى تفسیرى قرآن، مرکز جهانى علوم اسلامى، قم: 1382ش.
رضایی‌هفتادر، حسن، «ارزیابی آراء قرآنی برخی خاورشناسان معاصر»، قرآن‌پژوهی خاورشناسان، شماره 29، پاییز و زمستان 1399ش.
ــــــــــ، حسن و وحید عمولر، «نقد پژوهش هریبرت بوسه درباره یونسg»، قرآن‌پژوهی خاورشناسان، شماره 19، پاییز و زمستان 1394ش.
سلمان‌زاده، جواد، کاربری «واژه‌های کلیدی» در شناسایی گرایش تفسیری مفسر با تأکید بر متن تفسیری آیت‌الله علوی سبزواری،دوفصلنامه مطالعات سبک شناختی قرآن کریم، بهار و تابستان، دوره 8 ، شماره 1، 1403.
شاکر، محمد‌کاظم، مبانى و روش‌هاى تفسیرى، مرکز جهانى علوم اسلامى، قم: 1382ش.
صدرالدین قونوی، محمد‌بن اسحاق، إعجازالبیان فی تفسیر أم القرآن، تحقیق: سید جلال‌الدین آشتیانی، بوستان کتاب، قم: 1381ش.
صدرالمتألهین، محمدبن ابراهیم، مفاتیح الغیب، مؤسسه التاریخ العربی، بیروت: 1999م.
طباطبایی، محمد‌حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات جامعه مدرسین، قم: 1417ق.
عمید زنجانی، عباس‌علی، مبانی و روش های تفسیر قرآن، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران: 1366ش.
غزالی، ابوحامد، جواهر القرآن و درره، دار الکتب العلمیه، بیروت: 1409ق.
ــــــــ، مجموعه آثار (مشکاۀ الانوار)، دارالفکر، بیروت:1416ق.
فیض‌کاشانی، محسن، تفسیر صافی، انتشارات الصدر، تهران: 1415ق.
کرمی، میثم، غزالی‌شناسی (گزیده مقالات)، انتشارات حکمت، تهران: 1389ش.
کلینی، محمد‌بن یعقوب، الکافی، دارالکتب الاسلامیة، تهران: 1365ش.
مجلسی، محمد‌باقر، بحار‌الانوار، المکتبة الاسلامیة، تهران: 1366ش.
معرفت، محمد‌هادی، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، جامعه رضویه، مشهد: 1418ق.
مؤدب، سید‌رضا، روش‌هاى تفسیر قرآن، اشراق، قم: 1380ش.
هادوى‌تهرانى، مهدى، مبانى کلامى اجتهاد در برداشت از قرآن کریم، مؤسسه فرهنگى خانه‏ خرد، قم: 1377ش.
یزدان‌پناه، سید‌یدالله، «بررسی اصول و مبانی تأویل عرفانی از منظر روایات»، حکمت عرفانی، شماره 5، بهار و تابستان 1392ش.
ـــــــــــــ، مبانی و اصول عرفان نظری، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم: 1393ش.
ـــــــــــــ، جوادی‌والا، محمود، «جری و تطبیق، روش‌ها و مبانی آن» حکمت عرفانی، شماره 4، پاییز و زمستان 1391ش.
Knysh, Alexander D., «Courage», in Encyclopaedia of the Qur'ān, edited by: Jane Dammen McAuliffe, Brill, Leiden: 2001.
_____, «Months», in Encyclopaedia of the Qur'ān, edited by: Jane Dammen McAuliffe, Brill, Leiden: 2003.
_____, «Multiple areas of influence», The Cambridge companion to the Qur'ān, edited by: Jane Dammen McAuliffe, Cambridge University Press, Cambridge: 2006.
_____, «Possession and possessions», in Encyclopaedia of the Qur'ān, edited by: Jane Dammen McAuliffe, Brill, Leiden: 2004.
_____, «Power and impotence», in Encyclopaedia of the Qur'ān, edited by: Jane Dammen McAuliffe, Brill, Leiden: 2004.