تحلیل زمینه سازی روایات تفسیری طبری و بغوی برای شبهات مستشرقان

مهدوی, محمد; عباسی, نجیبه; علیانسب, سید حسین

doi:10.22034/jqopv.2025.19054.1392

تحلیل زمینه سازی روایات تفسیری طبری و بغوی برای شبهات مستشرقان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشیار گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات و علوم اسلامی، دانشگاه تبریز، ایران، «نویسنده مسئول»؛

² . دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه تبریز، ایران

³ دانشیار گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات و علوم اسلامی، دانشگاه تبریز، ایران

10.22034/jqopv.2025.19054.1392

چکیده

شبهه وامداری قرآن از عهدین یکی از مهم‌ترین محورهای بحث مستشرقان است که در دوره‌های اخیر، به‌طور هدفمند و برجسته از سوی پژوهشگرانی همچون گایگر، نولدکه، مونتگمری وات، یوسف دره حداد، ریچارد بل و دیگران مطرح شده است. یکی از عوامل اصلی شکل‌گیری این برداشت نادرست درباره پیامبر اسلام| و اقتباس قرآن از عهدین، وجود مطالب ضعیف و نادرست در برخی منابع اسلامی و همچنین نفوذ روایات اسرائیلی در تفاسیر اهل سنت است. این امر زمینه‌ای را برای مستشرقان فراهم کرده تا از آن به‌عنوان مستمسکی برای طرح شبهات خود بهره ببرند. ازاین‌رو، پرسش اصلی این پژوهش آن است که نقش روایات تفاسیر طبری و بغوی در استنادات مستشرقان به شبهه وامداری قرآن چیست؟ یافته‌های تحقیق، که با روش توصیفی-تبیینی و به‌شیوه اسنادی انجام شده است، نشان می‌دهد که تفاسیر طبری و بغوی از جمله منابع مرجع مستشرقان بوده و در موضوعاتی همچون اقتباس احکام و اخلاق، تعلیم‌دهندگان پیامبر، وجود واژگان بیگانه در قرآن، داستان‌های تاریخی مشترک و تأیید برخی روایات مرتبط با قصص قرآنیِ برگرفته از عهد قدیم، به تقویت این شبهه دامن زده‌اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که هر دو تفسیر در شکل‌گیری این شبهه مؤثر بوده‌اند، اما میزان تأثیرگذاری تفسیر بغوی در مقایسه با تفسیر طبری به‌مراتب کمتر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن پژوهی خاورشناسان- مستشرقان

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Role of Exegetical Narratives in Ṭabarī and Baghawī in Shaping Orientalists’ Doubts

نویسندگان [English]

mohammad mahdavi ¹
najibeh abbasi ²
seyyed hosein olyanasab ³

¹ Associate Professor, Department of Islamic Studies, University of Tabriz

² Master's degree in Qur'an interpretation and sciences, University of Tabriz

³ Associate Professor, Department of Islamic Studies, University of Tabriz

چکیده [English]

The claim of the Qur’an’s dependence on the Bible is one of the most significant topics of discussion among Orientalists, which has been purposefully and prominently raised in recent periods by scholars such as Geiger, Nöldeke, Montgomery Watt, Youssef Darreh Haddad, Richard Bell, and others. One of the main factors contributing to this misconception about the Prophet of Islam (peace be upon him) and the Qur’an’s alleged borrowing from the Bible is the presence of weak and incorrect material in some Islamic sources, as well as the infiltration of Isra’iliyyat (Israelite narratives) into Sunni exegeses. This has provided Orientalists with grounds to use these sources as evidence for their claims. Therefore, the main question of this research is: What role do the narratives in the exegeses of Ṭabarī and Baghawī play in Orientalists’ references to the claim of the Qur’an’s dependence on the Bible? The findings of this study, conducted using a descriptive-explanatory method and documentary analysis, reveal that the exegeses of Ṭabarī and Baghawī have been among the reference sources for Orientalists and have contributed to reinforcing this claim in areas such as the borrowing of laws and ethics, the Prophet’s teachers, the presence of foreign words in the Qur’an, shared historical stories, and the validation of certain narratives related to Qur’anic stories derived from the Old Testament. The results indicate that both exegeses have played a role in shaping this doubt, but the influence of Baghawī’s exegesis is significantly less compared to that of Ṭabarī.

کلیدواژه‌ها [English]

Qur'an
adaptation
translation
Tafsir Tabari
Tafsir Baghoi
Ahdin

مراجع

قرآن کریم.
ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، لبنان- بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ 1، 1419ق.
بروکلمان، کارل، تاریخ الشعوب الاسلامیه، ترجمه به عربی: نبیه امین فارس و منیر البعلبکی، بیروت: دار العلم للملایین، چاپ پنجم، 1968م.
البغوی، ابی‌محمد حسین بن مسعود، معالم التنزیل، محمد عبدالله النمر، عثمان جعفر ضمیره، سلیمان مسلم الحرس، چاپ اول، 1409ق.
بلاشر، رژی، در آستانه قرآن، محمود رامیار، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ چهارم، 1374ش.
بن‌سلیمان، مقاتل، تفسیر مقاتل بن‌سلیمان، لبنان – بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ 1، 1423ق.
ثعلبی، احمد بن محمد، کشف و البیان، محقق: ابن عاشور، ابی‌محمد، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ 1، 1422ق.
جفری، آرتور، واژگان دخیل در قرآن مجید، مترجم: فریدون بدره‌ای، تهران: انتشارات توس، 1383ش.
خرمشاهی، بهاءالدین، 1389، قرآن‌پژوهی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم.
داد، سیما، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید، چاپ دوم، 1384ش.
دره‌حداد، یوسف، القرآن و الکتاب، أطوار الدعوة القرآنیة، بدون محل انتشار،muhammadanism.org) ). 2011م.
رونالد. ل. نتلر، دائرة المعارف جهان نوین اسلام، مدخل اسلام و یهودیت، مترجمان: دشتی، مهدی، دشتی، محمد، طارمی، حسن، نشر کتاب مرجع، تهران، 1391، چاپ اول.
زمانی، محمدحسن، 1385، شرق‌شناسی و اسلام‌شناسی غربیان، قم؛ بوستان کتاب.
ریاحی‌مهر، باقر؛ سپهری‌فرد، حسین، خاستگاه و شکل‌گیری فقه القرآن از منظر مستشرقان، قرآن‌پژوهی خاورشناسان، شماره 33، 1401ش.
صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، فرهنگ اسلامی، قم: چاپ دوم، 1406ق.
طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن تأویل آیات القرآن، بشار عواد معروف، عصام فارس الحرستانی، بیروت، موسسه الرساله، چاپ اول، 1415ق – 1994م، جلدهای 4 و 7.
سیدی، اکرم سادات، علوی‌زاده، سید محمد، نقد تحلیلی آرای مستشرقان درباره اصحاب کهف با تأکید بر آموزه‌های قرآن، مطالعات تفسیر تطبیقی، شماره اول، ص 216-239، 1401ش.
عبدالمنعم، فؤاد، من افتراءات المستشرقین علی الأصول العقدیه، ریاض: مکتبۀ العیطان، 1421ق.
علی ابراهیم، نمله، نقش شرق‌شناسان در خدمت به میراث عربی-اسلامی، مترجم: علی زاهدپور، فصلنامه کتاب‌های اسلامی، سال دوم، شماره 6، 1380ش.
عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران: امیرکبیر، چاپ یازدهم، 1386ش.
معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر، 1375ش.
نولدکه، تئودور، تاریخ القرآن، تصحیح فردریش شوالی، بیروت: موسسه کونراد-آدناور، چاپ اول، 2004م، اجزاء سه‌گانه در یک جلد.
همایی، جلال‌الدین، فنون بلاغات و صناعات ادبی، تهران: نشر هم‌آذر، 1371ش.
هنلز، جان راسل، راهنمایی ادیان زنده، عبدالرحیم گواهی، قم، بوستان کتاب، 1385ش.
Bell, Richard, Introduction to the Qur’an, (Edinburg at The University Press, R & R Clark, 1953).
Dost, Suleyman, ‘An Arabian Qur’an: Towards a Theory of Peninsular Origins’, a dissertation Submitted to The Faculty of the Division of the Humanities, In Candidacy for The Degree of Doctor of Philosophy, the University of Chicago, (Chicago, Illinois, June 2017).
Encyclopaedia of the Qurān, (Brill, Leiden – Boston, 2002), Vol 2:
Gilliot, Claude, ‘Informants’, p.517
Rippin, Andrew, ‘Foreign Vocabulary’, p.226
Wagtendonk, Kees, ‘Fasting’, p. 184
Geiger, Abraham, Judaism and Islam. A Prize Essay, translated by F. M. Young (Printed at The M.D.C.S.P.C.K. Press, and sold at their depository, Vepery, 1898).
Watt, W. Montgomery, Muhammad at Mecca, (Oxford at The Clarendon Press, 1960).