بررسی شبهات مستشرقان پیرامون «صلاحیت دین در نظریه‌پردازی در حکومت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 . دانش آموخته دکتری مدرسی معارف قرآن وحدیث دانشگاه معارف اسلامی، قم، ا یران (نو یسنده مسئول)

2 . استاد گروه قرآن ومستشرقان مجتمع عالی قرآن وحدیث ،جامعه المصطفی العالمیه ،قم،ایران.

10.22034/jqopv.2024.9430

چکیده

آکادمیای غرب، به‌ویژه از دوران روشنگری، با کنار گذاشتن دین از حوزه‌های علمی و تصمیم‌گیری‌های کلان، همواره دیدگاهی منفی دربارۀ کارآمدی دین در نظریه‌پردازی و نیز ورود عملی به حوزه سیاست داشته است. به‌تبع آن، مستشرقان نیز با اظهارنظر در این باره براساس منابع اسلامی که یکی از مهم‌ترین آنها قرآن کریم است، شبهاتی را مطرح کرده‌اند که عبارتند از: 1. نبودن ارائه الگوی حکمرانی در قرآن؛ 2. وامداری قرآن به الگوهای ناکارآمد پیشین؛ 3. زمان‌مندی احکام سیاسی قرآن؛ 4. ایده‌آلیستی و غیرقابل اجرا بودن رویکرد سیاسی قرآن؛ 5. ناکارآمدی الگوی سیاسی قرآن به‌عنوان تجربه‌ای ناموفق. با توجه به اهمیت این بحث و نیز نفوذ این افکار در میان نواندیشان مسلمان، این نوشتار با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و به روش توصیفی ـ تحلیلی عهده‌دار نقد و بررسی این نظریات شده است. نتایج پژوهش گویای آن است که با توجه به اشارات فراوان قرآن کریم به مباحث سیاسی و حکومتی، اصالت قرآن کریم به‌عنوان وحی مستقل الهی، جاودانگی احکام قرآنی، عملگرابودن احکام سیاسی قرآن و قابلیت اجرای آن، و نیز وجود الگوهای موفق قرآن‌محور در حکومت‌های اسلامی در طول تاریخ، هیچ‌یک از نظریات فوق قابل دفاع نیست و اصول کلی حکمرانی دینی متخذ از قرآن به‌عنوان الگوی برتر سیاسی، امروزه نیز باید مورد توجه جدی قرار گیرد

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Examining Orientalists’ Doubts Regarding the Competence of Religion Regarding the Theorization in Governance

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hossein Zamani 1
  • Mohammad Javad Eskanderlo 2
1 . Graduated from the Department of Quranic and Hadith Studies, University of Islamic Education, Qom, Iran (Corresponding Author)
2 Full Professor and Faculty Member of the Quran and Hadith Higher Education Complex, Al-Mustafa International University, Qom, Iran
چکیده [English]

Since the Enlightenment, Western academia has consistently adopted a critical stance towards the role of religion in theoretical and practical politics, often marginalizing religion from scientific and major decision-making arenas. Consequently, Orientalists, when analyzing Islamic sources, particularly the Holy Quran, have raised several significant criticisms, including: 1. The purported absence of a governance model within the Quran; 2. The Quran’s alleged dependence on previous, ineffective models; 3. The perceived temporal limitations of the Quran’s political rulings; 4. The view that the Quran’s political approach is idealistic and impractical; 5. The assertion that the Quran’s political model represents an unsuccessful experiment. Given the importance of this discourse and its impact on contemporary Muslim intellectuals, this paper employs library research and a descriptive-analytical methodology to review and assess these theories. The findings of the research demonstrate that, in light of numerous Quranic references to political and governance issues, the Quran’s validity as an independent divine revelation, the enduring relevance of its rulings, the practicality and enforceability of its political directives and the existence of successful governance models based on the Quran throughout Islamic history, none of the aforementioned criticisms holds. Therefore, the foundational principles of religious governance derived from the Quran, as a superior political framework, merit serious consideration in contemporary contexts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Orientalists
  • Quran
  • Politics
  • Governance
  • Secularism
  1. قرآن کریم، ترجمه: محمدعلی رضایی اصفهانی و جمعی از اساتید جامعة المصطفی، قم: المصطفی، چاپ دوم، 1388.
  2. ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، عیون اخبار الرضاg، تهران: جهان، 1378ق.
  3. اسدعلیزاده‌مشکینی، اکبر، امام علیg از نگاه اندیشمندان غیرشیعه، مؤسسه تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادقg، 1381ش.
  4. اسکندرلو، محمدجواد، مستشرقان و تاریخ‌گذاری قرآن، قم: مرکز تحقیقات قرآن کریم المهدی، 1386ش.
  5. خمینی، روح‌الله، صحیفه نور، تهران: مرکز نشر و تنظیم آثار امام خمینی، بی‌تا.
  6. انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن، 1381ش.
  7. آشوری، داریوش، دانش‌نامه سیاسی، تهران: مروارید، 1383ش.
  8. البارک، محمد، نظام الاسلام الحکم و الدوله، قاهره: بی‌نا، 1974ق.
  9. البلعید، الصادق، القرآن و التشریع، تونس: مرکز النشر الجامعی، 1999م.
  10. توفیقی، حسین، آشنایی با ادیان بزرگ، تهران: سمت، 1384ش.
  11. جرداق، جرج، امام علیg صدای عدالت انسانی، مترجم: محمدعلی سلطانی، تهران: پنجره، 1389ش.
  12. جوادی‌آملی، عبدالله، شریعت در آینه معرفت، قم: مرکز نشر فرهنگی رجا، 1372ش.
  13. مک‌اولیف، جین دمن، دایرةالمعارف قرآن، تهران: حکمت، 1392ش.
  14. حائری‌یزدی، مهدی، حکمت و حکومت، لندن: شادی، 1995م.
  15. حسینی‌ژرفا، سیدابوالقاسم، بربال قلم، قم: ظهر، چاپ پنجم، 1383ش.
  16. حسینی‌شیرازی، سید محمد، تبیین القرآن، بیروت: دارالعلوم، 2002م.
  17. خاکی‌قراملکی، محمدرضا، خاستگاه و جایگاه سکولاریسم در غرب و ایران، معرفت، 1383ش.
  18. خراسانی، علی، نقد و بررسی اثرپذیری قرآن از تورات و انجیل در دایرةالمعارف قرآن، مطالعات علوم قرآن، ش1، 1398.
  19. خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره، 1389ش.
  20. خمینی، سید روح الله، کتاب البیع، قم: مطبعه مهر، بی‌تا.
  21. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران، 1377ق.
  22. راغب‌اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دار الشامیه، 1992م.
  23. رضوان، عمربن ابراهیم، آراء المستشرقین حول القرآن الکریم و تفسیره، ریاض: دارالطیبه للنشر و التوزیع، 1413ق.
  24. غفاری، عصمت؛ رنجبر مقصود و علی شیرخانی، «بررسی اندیشه سیاسی خرقانی»، سپهر سیاست، سال چهارم، شماره یازدهم، 1396ش.
  25. زیبایی‌نژاد، محمدرضا، مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای، تهران: سروش، 1384ش.
  26. سالم الحاج، ساسی، نقد الخطاب الاستشراقی، بنغازی: دارالمدار الاسلامی، 2002م.
  27. سبزواری‌نجفی، محمدبن‌حبیب‌الله، ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1419ق.
  28. سلطانی‌رنانی، مهدی، «بررسی دیدگاه مستشرقان در مورد مصادر وحی قرآنی»، قرآن‌پژوهی خاورشناسان (قرآن و مستشرقان)، دوره 3، شماره 4، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1387.
  29. سلطانی، سیدمحمد، بررسی تطبیقی رویکردهای خاورشناسان و سلفیه در مسئله جانشینی پیامبر اکرمk، پایان‌نامه سطح سه حوزوی، مرکز تخصصی ائمه اطهارb، قم: 1396.
  30. سمایلوفتش، احمد، فلسسفه الاستشراق، مصر: طبعه دارالمعارف، بی‌تا.
  31. سیدیو، ل. آ. تاریخ العرب العام، ترجمه عادل‌ زعیتر، قاهره‌، ۱۹۶۹م‌.‏
  32. شاکر، محمدکاظم؛ فیاض، محمدسعید، «سیر تحول دیدگاه‌های خاورشناسان در مورد مصادر قرآن»، پژوهش‌های قرآن و حدیث، ش1، 1389.
  33. شیمل، آنه ماری، محمد رسول خدا، ترجمه حسن لاهوتی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1383ش.‏
  34. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
  35. طباطبایی، سیدمحمدحسین، شیعه در اسلام، قم: بوستان کتاب، چاپ پنجم، 1388ش.
  36. طبرسی، فضل بن حسن (امین الاسلام)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1414ق.
  37. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی، چاپ سوم، 1375ش.
  38. عبدالرزاق، علی، الاسلام و اصول الحکم، بیروت: مکتبه الحیاه، 1978م.
  39. علیزاده‌موسوی، سیدحامد، رابطه قرآن و کتاب مقدس، بررسی دیدگاه آنجلیکا نویورت، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1399ش.
  40. عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران: انتشارات اشجع، 1358ش.
  41. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم: هجرت، 1409ق.
  42. فرزند وحی، «جاودانگی قرآن از منظر مستشرقان»، قرآن پژوهی خاورشناسان (قرآن و مستشرقان)، شماره 24، 1397.
  43. فیض‌کاشانی، محمدمحسن‌بن‌شاه‌مرتضی، الاصفی فی تفسیر القرآن، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الاعلامی الاسلامی، 1418ق.
  44. قاضی‌زاده، «مبانی حکومت اسلامی از منظر قرآن»، تحقیقات اسلامی، سال چهاردهم، شماره 1، 1381.
  45. قرشی‌بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1386ش.
  46. کاشانی، ملافتح‌الله، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران: کتاب فروشی محمدحسن علمی، 1336ش.
  47. کرون، پاتریشیا، تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام، ترجمه مسعود جعفری، تهران: سخن، 1389ش.
  48. کلاویخو، روی گونزالس، سفرنامه کلاویخو، مترجم: مسعود رجب نیا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1337ش.
  49. گرونبام، گوستاو ای فن، وحدت و تنوع در تمدن اسلامی، مترجم: عباس آریان‌پور، تبریز: کتاب فروشی معرفت، 1342ش.
  50. مجتهدشبستری، محمد، هرمنوتیک کتاب و سنت، تهران: طرح نو، 1375ش.
  51. مصباح‌یزدی، محمدتقی، آموزش عقاید، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ شصت‌وچهارم، 1392ش.
  52. معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، تهران: امیر کبیر، چاپ بیست‌وپنجم، 1388ش.
  53. مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق احمد فرید، بیروت: دارالکتب العلمیه، 2003م.
  54. مک اولیف، هالینگبری، ویلیام، روزنامه سفر هیئت سرجان ملکم به دربار ایران در سال‌های (1799 و 1800 و 1801)، مترجم: امیرهوشنگ، بی‌تا.
  55. منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایه الفقیه، قم: نشر تفکر، چاپ دوم، 1415ق.
  56. میرشکار مبارکه، فرامرز، حدیث دیگران، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  57. نفیسی، شادی، تاریخ استشراق و سیر تحول مطالعات قرآنی درغرب، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1398ش.
  58. الواعی، توفیق، الدوله الاسلامیه بین التراث و المعاصره، بیروت: دار ابن‌حزم، 1996م.
  59. هاشم‌پوریزدان‌پرست، محمد، «مقایسه انسان‌شناسی در قرون وسطی»، پژوهش‌نامه متین، سال چهاردهم، شماره 55، 1391.
  60. هالم، هاینس، تشیع، ترجمه محمد تقی اکبری، چاپ دوم، نشر ادیان، قم، 1389ش.

منابع لاتین

  1. Afsaruddin, Asma. The first Muslims: History and memory. Simon and Schuster, 2013.
  2. Braithwaite, An empirical view of the nature of religious belief, London: Cambridge University, 1955.
  3. Mir Hosseini, Ziba and Tapper, Richard, Islam and Democracy in Iran, London: I.B.Tauris & Co Ltd, 2006.
  4. Schneier, Edward, Muslim democracy, politic, religion, and society in Indonesia, turkey and the Islamic world, New York: Rutledge, 2016